Je vindt de aflevering op Spotify, Soundcloud, Apple Podcasts, of Stitcher.
Podcast - Gepubliceerd op
Het einde van de achttiende eeuw was een roerige periode in Parijs. Revoluties en politieke veranderingen volgden elkaar snel op. De Tilburgse schilder Gerard van Spaendonck bevond zich te midden van dit revolutionaire gewoel en schilderde voor zowel de later onthoofde koning Lodewijk XVI als voor Napoleon. In zijn werkomgeving, de Jardin des Plants, wandelden ook twee 'Nederlandse' olifanten rond. Een brief van Van Spaendonck in de collectie van het Noordbrabants Museum brengt dit allemaal samen.
Je vindt de aflevering op Spotify, Soundcloud, Apple Podcasts, of Stitcher.
Hubertus Johannes Maria van Vugt is geboren op 20…
De Bossche schilder Frans Kops maakte furore met…
De laatste aflevering van het eerste seizoen…
Een onbekende kunstenaar schiep dertien prachtige…
Walter Pompe kreeg als beeldhouwer met name…
Joannes Wilhelmus Maria van Haaren werd op 16…
Adriana Haanen was de jongste dochter van de…
Ook Charles Joseph Grips genoemd. Hij begon zijn…
Antony Kok werd op 18 april 1882 in Rotterdam…
In het begin van de twintigste eeuw was Brabant…
Gedurende de eerste helft van de zeventiende eeuw…
Gerrit van Dijk (1938-2012) kwam ter wereld in…
Op 4 mei 1942 werden 460 vooraanstaande…
Jacobus Paulus Adrianus Stal is het vierde kind…
Maria Petronella Adriana van Gilse Gilse werd…
De schilder Johannes Antiquus werd, na een aantal…
Vorsten en hoge edelen omringden zich vroeger met…
Peter Paul Rubens wordt vandaag de dag nog steeds…
Cornelis Pronk was de zoon van een Amsterdame…
In 1613 werd in Bergen op Zoom een jongen geboren…
Na de inname van ’s-Hertogenbosch ondernamen de…
Samuel de Swaef (of Swaaf) werd in 1597 geboren…
Van de middeleeuwse beglazing van de Bossche Sint
Het Brabantse land heeft vele kunstenaars…
Henriëtte Knip werd op 31 mei 1821 in Amsterdam…
Een van de vroege voorbeelden van negentiende
Behalve zijn kunst heeft Vincent van Gogh nog een…
De reputatie van Vincent van Gogh als een van de…
Kunst en cultuur komen doorgaans vooral in een…
Henri van Abbe werd geboren te Amsterdam op 8…
In 1993 ontstond grote beroering in Eindhoven…
Het erfgoed legt een verbinding met het leven van…
De wortels van Vincent van Gogh liggen in West
Petrus Balthasar Albertus van der Meer de…
Een van de meest prominente figuren in de…
Halverwege de negentiende eeuw begon Noord
Gerardus Christianus Jacobus Teulings, roepnaam…
Het noorden van Brabant heeft twee kunstenaars…
Dat het standbeeld van Jeroen Bosch (ca. 1450
Waar een groot aantal schilders, die in het…
Er zijn altijd figuren geweest die de grenzen van…
De zestiende eeuw was met de ontdekkingsreizen
Antonius Franciscus Coolen werd geboren te Wijlre…
Lambertus Christianus Hezenmans werd op 15…
Cornelis Adrianus Jozef Maria van Kalmthout werd…
Ton Smits (Antonie Gerardus Smits) werd op 18…
Herman Jozef Aloijsius Maria Evers werd op 13 mei…
In de zomer van 1632 bracht de schilder Pieter…
Kees (Cornelius Antonius Maria) Mandos werd op 21…
Hendrik van der Geld werd geboren te Elshout op 9…
Henri Jaques van Tulder werd geboren op 1 mei…
Op 21 april 1806 werd Petrus van Schendel geboren…
Hendrik Joseph Marie Wiegersma werd op 7 oktober…
Beatrijs van Nazareth was een van de eerste bij…
Bij Bokhoven ligt het barokke praalgraf van…
Juliana Cornelia de Lannoy werd op 20 december…
Jacobus Franciscus Cornelis van Amelsvoort werd…
Hans van der Laan werd geboren te Leiden op 29…
Charles Verschuuren werd op 16 juni 1891 te…
Willem Johan Marie Lenglet, meer bekend onder…
Adriaan van der Willigen werd op 12 mei 1766 in…
Louis Jean Henri Charles Adelberth de Bourbon…
August de Laat werd op 16 september 1882 geboren…
Joseph ('Jef') Marie Theodor Orelio werd geboren…
Clasina (Cia) van Boort werd geboren op 23 juli…
Henriëtta Geertruij Knip, bijgenaamd ‘Jetje’
Elke avond, dag na dag, jaar na jaar, kwam de…
Johannes Henricus Heesters werd op 8 januari 1893…
Sommige van de altaren in middeleeuwse kerken…
Cornelis Schuitemaker werd geboren in het…
Johannes Antonius Vriends werd geboren te Etten
Voor het project 'Goud van Brabant' zijn…
Matthijs Vermeulen is de nom d'artiste van…
Tijdsbesteding van jongeren was tot ver na de…
Pieter van Moergastel werd geboren op 8 september…
In 's-Hertogenbosch zingt het koor ‘Die Sangeren…
1967 was een belangrijk jaar in de geschiedenis…
Muzikant Björn van der Doelen brengt al een…
Hans Borgman heeft een achtergrond in vormgeving…
Gerard van Maasakkers beleeft grote successen met…
Leonardus Carolus Bouman werd geboren in 's
In Bergen op Zoom werd tijdens de vijftiende eeuw…
Joannes Baptista Verrijt werd rond 1602 in…
Ad de Laat werd geboren in Nistelrode op 14…
Generaties Brabantse schoolkinderen zijn ermee…
Antonius Henricus Joseph van Delft is geboren in…
In 1980 werd Selim Lemouchi geboren in Eindhoven.
Joris van Lanckvelt, beter bekend onder zijn…
Nol van Roessel werd geboren in Schijndel op 30…
Het zingen in de Sint-Janskathedraal in ’s
De manager van Elvis Presley droeg de naam…
Adriaan Ditvoorst werd op 23 januari 1940 geboren…
Hendrikus (Henk) Antonius Johannes Veeneman werd…
Anke Spieringhs is onderdeel van…
De Verkadefabriek in Den Bosch is een goed…
Vijftig jaar nadat er in Tilburg voor het eerst…
Op 27 november 1883 stond een drietal mannen voor…
Johannes Romboldus van der Lans werd op 1 juli…
In 1630 publiceren twee jonge, ondernemende…
Eeuwenlang bezongen dichters heldendaden die in…
Van de kloostergemeenschappen die in de…
Broeder Gummarus werd als Willem van Gils op 25…
Volksverhalen zijn verhalen van het volk en…
Hendrikus Johannes Scheepens werd op 1 augustus…
Gillis Dyonisius Jacobus Schotel werd geboren in…
Anna Gertruda Wijdom werd bekend onder de…
Egidia Maria Helena Anna Gijsen werd op 21 april…
Willem Jan Marie Anton Asselbergs werd, als…
Schrijfster Harriet Laurey werd op 20 december…
Catharina Margaretha Clasina Hölscher werd…
Aan de rand van Zundert ligt het landgoed de…
Nellie van Kol werd op 12 december 1851 in 's
Voor het project 'Goud van Brabant' zijn…
De Hollandse schrijfster Anna Barbara van Meerten
Als je langs de Weimersedreef in Prinsenbeek…
Over het leven van Maria van Hout zijn slechts…
De Brabander Joseph van Lil was vanaf het midden…
Gijs van den Elshout werd geboren in Tilburg op…
De voorste mijnwerkers kijken in mijn richting
De zestiende-eeuwse landschapsschilder Lucas…
Wilhelmus Petrus (Wim) van de Plas wordt op 10…
[Energiek muziekje begint]
Mannenstem: “Ja meneer Adrie, met Joris spreek je. Ik sta al voor je deur met Robin. Tot zo! (...) Zo zie je dat een zo’n klein briefje zoveel verhalen in zich heeft.”
Mannenstem, studio: “Welkom bij Topstukken. De podcast over de Brabantse geschiedenis in objecten. Ik ben Robin Hoeks.”
Robin: “Welkom weer bij een nieuwe aflevering van de podcastserie Topstukken. Zoals je hoort, sta ik voor de verandering niet buiten, maar ik zit letterlijk achter mijn eigen bureau. Dat komt omdat de redactie van Brabantserfgoed.nl in het voormalig Gouvernement in Den Bosch zit en de kenners zullen dan wel al weten dat dat hetzelfde pand is als het Noordbrabants Museum. Dat is ook het museum dat centraal staat in deze aflevering.
Voorlopig ook even de laatste. Dit was natuurlijk super handig omdat we in hetzelfde gebouw zitten als het Noordbrabants Museum, maar in deze coronatijden is het toch een beetje ingewikkeld om telkens op pad te gaan naar een nieuw Brabants museum. Hopelijk kunnen we in het voorjaar de serie weer verder zetten.
Dit pand was dus van 1770 tot 1983 echt een machtszetel in de vestingstad Den Bosch. Eerst als zetel van de gouverneur, vandaar Gouvernementsgebouw, en later als zetel van de commissaris van de koning. Heel kort was er nog even de Préfecture van het Departement des Bouches du Rhin gehuisvest. Dat Franse sluit weer mooi aan bij het object dat voor me klaar ligt in het museum: een brief uit de tijd van de Franse bezetting van een Brabander in Parijs, het centrum van de revolutie.
[Energiek muziekje eindigt]
Robin: “We zijn er. Ik ben benieuwd wat er onder het papier vandaan komt.”
Mannenstem: “Mijn collega Adrie Broekman heeft het voor ons klaargelegd…”
Robin, studio: “Dit is Joris Westerink, conservator en tentoonstellingsmaker bij het Noordbrabants Museum. We staan in een ruimte bij het museumdepot, gebogen over een tafel met daarop een oude brief.”
Joris: “Dit is eigenlijk wat ik aan jou wilde laten zien en even over wilde praten. We zien hier een brief.”
Robin: “Klein briefje.”
Joris: “Stelt eigenlijk niet zoveel voor he?”
Robin: “Nee, het is een heel klein... hoe groot is dit? 10, 20 centimeter ofzo, hoog?”
Joris: “Ja 20 bij 25 centimeter? Wel in een mooi handschrift geschreven. Het is een briefje geschreven door Gerard van Spaendonck, zoals je hier ziet staan in mooie zwierige krulletters. Hij is ook gedateerd zie je hier: 12 floréal, ans 6. Er staat ook nog onder: eerste mei 1798.”
Robin: “ondanks de inspanningen van de revolutionairen was de nieuwe kalender nog niet helemaal ingeburgerd dus.”
Joris: “Klopt. Ik las laatst dat vanaf april 1798 er echt een verbod was om nog de oude kalender te gebruiken, maar hier is het dus mei, dus hier begaat hij toch wellicht een misstap.”
Robin, studio: “De Franse Revolutie die in 1789 was begonnen, had van Frankrijk een seculiere Republiek gemaakt. Revolutionairen zetten zich af tegen alle adellijke en religieuze uitingen. De gregoriaanse kalender, die de jaren telde vanaf de vermeende geboortedag van Jezus Christus, moest daarom uiteraard ook vervangen worden. In 1792 werd daarom de jaartelling terug naar 1 gezet. Later werden bijvoorbeeld ook de zevendaagse weken vervangen door tiendaagse zogenaamde ‘decaden’ en de dagen van vierentwintig uur door tiendaagse uren, elk van 100 minuten die weer uit 100 seconden bestonden. De namen van de maanden werden gebaseerd op de seizoenen rond Parijs: floréal was de bloemenmaand. Dat dit nogal wat verwarring stichtte, bewijst de vermelding van de datum volgens de gregoriaanse kalender op de brief van Van Spaendonck wel.
Joris: “Gerard van Spaendonck was van origine een Tilburger, is in Tilburg geboren, en wat leuk is van deze man, is dat hij als schilder eigenlijk een gigantische carrière heeft gemaakt in Parijs. In 1746 is hij geboren in Tilburg. Toen is hij gaan studeren in Antwerpen, bij Herreyns, daar heeft hij een schilderopleiding gehad. Vier of vijf jaar later is hij doorgegaan naar Parijs en daar heeft hij zo’n enorme carrière gemaakt als bloemenschilder, daar was hij heel erg goed in, dat is bijzonder.”
Robin: “Vandaar dit Franse briefje dus ook?”
Joris: “Vandaar dit Franse briefje, wat hij in Parijs heeft geschreven, toen hij echt al een flinke tijd in Parijs woonde. Wat leuk is om te vertellen is dat hij ook nog een broertje had, dat was Cornelis van Spaendonck, en die heeft eigenlijk hetzelfde traject als hij gevolgd. Gerard van Spaendonck wordt meestal gezien als de meest succesvolle. Ik denk dat het ook gewoon een hele aimabele man was die goed met mensen om kon gaan, maar Cornelis van Spaendonck kon ook heel fantastisch schilderen, maar die wordt net wat minder hoog aangeslagen.
Robin, studio: “Het schilderen van stillevens met bloemen was een genre waar Nederlandse schilders om bekend stonden. Deze reputatie lieten Cornelis en Gerard van Spaendonck zich ook maar al te graag aanmeten. Het was immers ook hun specialisatie. Hun miniatuurbloemstillevens verkochten erg goed.”
Robin: “UIt wat voor familie kwamen de Van Spaendoncks? Ze kwamen uit Tilburg zei je al.”
JorisJ: “Ja ze kwamen uit Tilburg. Een broer hadden ze nog en twee zussen. Het was een middenstandsfamilie. Ze konden wel gaan studeren in Antwerpen en ook als schilder.”
Robin: “Ja precies. Hij kwam dus in Parijs, op zoek naar een markt?”
Joris: “Ja, op zoek naar een markt. Hij had dus al gestudeerd in Antwerpen. In Parijs schopte hij het eigenlijk al heel snel tot koninklijk schilder van miniaturen. Die carrière begon dus eigenlijk onder Lodewijk XVI, maar toen die het leven liet samen met zijn echtgenote Marie Antoinette, ging die carrière net zo hard door onder Napoleon eigenlijk.”
Robin: “Ja, het is een fascinerende periode om in Parijs te zijn, het einde van de achttiende eeuw.”
Joris: “Precies, ze hebben de revolutie meegemaakt. Wat opvallend is, is dat ze onder beide, hoe noem je dat? Stromingen?”
Robin: “Regimes?”
Joris: “Regimes. Hebben ze gewoon heel erg gefloreerd met hun bloemenschilderijen. Ze begonnen met miniaturen en vooral Gerard van Spaendonck, die heeft ook later hele grote bloemenstillevens geschilderd. Het verhaal gaat dat ze ook bij Marie Antoinette in haar boudoir hingen, maar dat is misschien zo, kunnen we niet controleren.”
Robin: “Hij raakte niet betrokken bij het revolutionaire gewoel?”
Joris: “Nee, hij had ondertussen ook al een huis in de Jardin des Plantes en ik denk dat hij zich gewoon een beetje koest heeft gehouden. Hij is in 1822 overleden. Hij was dus koninklijk miniatuurschilder, maar later is hij, eigenlijk onder het regime van Napoleon, professeur d’iconographie geworden in de Jardin des Plantes.”
Robin: “De Jardin des Plantes was in de zeventiende eeuw door koning Lodewijk de dertiende opgericht als botanische tuin. In de jaren daarna werd de Jardin steeds uitgebreid en raakten er ook onderzoekers en kunstenaars aan de tuinen verbonden. Vanaf 1794 bevatte de Jardin ook een zogenaamde ménagerie, of dierentuin, die nog steeds bestaat. Het is de op een na oudste dierentuin ter wereld.”
Robin: “Dus ook nog wel gewoon opgeklommen.”
Joris: “Echt opgeklommen inderdaad. Dat hield eigenlijk in dat hij studenten moest onderwijzen in het schilderen van bloemen. Dus dat was echt zijn specialiteit, maar tegelijkertijd drukte hij ook zijn eigen werk om te verkopen, zodat met die prenten die hij dan verkocht mensen zelf konden oefenen hoe je een bloem schildert.”
Robin: “Het is dus een briefje van hem wat weer hier terecht is gekomen. Wat staat er precies in de brief? Ik zie namelijk een =best wel groot woord, staan wat ik een beetje opvallend vind, namelijk ‘les elephants’, volgens mij, als ik het goed kan ontcijferen.”
Joris: “Ja klopt. Dit briefje is geschreven in 1798 en het is een briefje aan ene madame De Chalendray. We weten niet wie dat is. In die tijd is hij al directeur-bestuurder van de Jardin des Plantes en in die dierentuin zijn dan op dat moment net aangekomen twee olifanten. Nou, olifanten in die tijd, dat was gewoon spektakel. Die had je nog niet zo vaak gezien.”
Robin, studio: ”De aanwezigheid van olifanten in Noordwest-Europa was eeuwenlang beperkt gebleven tot koninklijke hoven, waar olifanten vaak snel weer stierven. Zo kreeg Hendrik de derde van Engeland in de dertiende eeuw een olifant cadeau van de Franse koning. In de zeventiende eeuw werd ‘Hansken’, een olifant uit Ceylon, rondgevoerd langs markten door Nederland en Duitsland, om uiteindelijk in Italië te overlijden.”
Joris: “Die olifanten, die zijn in die dierentuin, maar saillant detail is eigenlijk dat die olifanten uit Nederland kwamen. Die waren meegenomen door de Fransen die Nederland waren binnengevallen. En die olifanten kwamen uit de dierentuin van Willem V. Die werden verbeurd verklaard en werden als trofee naar Frankrijk gebracht en daar in de Jardin des Plantes, in de dierentuin ervan, de ménagerie, werden ze tentoongesteld.“
Robin: “Onder ook een Nederlandse directeur-bestuurder.”
Joris: “Onder een Nederlandse directeur-bestuurder, te weten Gerard van Spaendonck.”
Robin: “Wat grappig.”
Joris: “Dat is bijzonder. Hij nodigt haar hier uit om de olifanten te gaan bekijken. Als je het zo bekijkt, probeert hij haar eigenlijk uit te nodigen op momenten dat de dierentuin niet vrij toegankelijk is voor iedereen, dus dat hij rustig met haar de tijd kan nemen om de Jardin des Plantes en de olifanten te gaan bekijken. Ja, we weten niet of het echt door is gegaan.
Die olifanten kwamen natuurlijk uit de collectie eigenlijk van Willem V en die heetten Hans en Parkie. Willem V heeft die gekregen van de VOC, die bij een soort olifantenjacht op Ceylon 25 olifanten hadden gevangen, waaronder deze twee jonkies. Het waren toen nog hele jonge olifantjes, Hans en Parkie hebben ze die genoemd. Die gingen naar de collectie van Willem V als cadeau, maar toen de Fransen Nederland binnenvielen en ze die hele dierencollectie van Willem V wilden vervoeren naar Frankrijk hadden ze een beetje een probleem met die olifanten. De dieren werden allemaal redelijk makkelijk naar Frankrijk vervoerd, maar die olifanten daar hadden ze een probleem mee. Vooral Hans, dat was het mannetje, die is een paar keer uitgebroken. Dan hadden ze een kar gebouwd en brak hij uit die kar, of een paar maanden later hadden ze weer een kar, maar dan viel de hele kar om.”
Robin: “Het is ook gewoon een bakbeest van een dier!”
Joris: “Het is een bakbeest van een dier. Op een gegeven moment zijn de twee olifanten met een boot vanuit Deventer vervoerd naar Parijs.”
Robin: “Het zegt ook wel wat over hoe bijzonder het was dat er olifanten te zien waren in zo’n dierentuin, in de Jardin des Plantes.”
Joris: “Klopt. Die dierentuin werd echt overspoeld door belangstellenden.”
Robin: “Dat is dan ook weer de reden dat Van Spaendonck dacht: laat ik een dame uitnodigen?”
Joris: “Precies ja, het is ook een beetje…”
Robin: “... Goede sier maken?”
Joris: “Ja, maar misschien is het ook potentiële clientèle voor zijn schilderwerk natuurlijk, of, hij gaf ook schilderles. Dat zou ook kunnen: hé, een leuke kandidate voor mijn schilderles. Of wat dan ook. Maar zo zie je dat een zo’n klein briefje gewoon zo veel verhalen eigenlijk in zich heeft.”
Robin: “Zo’n briefje verbindt dan het Noordbrabants Museum met een Tilburgse schilder, een chique Franse dame waarschijnlijk en twee olifanten uit Ceylon, oorspronkelijk.”
[Energiek muziekje begint
Joris: “Ja en dan ook nog een hele bewogen tijd, van Lodewijk XVI naar Napoleon.”
Robin, studio: Achtergronden bij deze aflevering vind je op Brabantserfgoed.nl/podcast. Daar kun je ook alle andere podcastseries van Brabantserfgoed.nl luisteren. Wil je niks missen? Abonneer je dan op de podcast via je podcastapp of schrijf je in voor de nieuwsbrief via Brabantserfgoed.nl/nieuwsbrief.”
[Energiek muziekje eindigt]