Tussen 1908 en 1928 worden in het gezin Beekmans-Heijmans veertien kinderen geboren; zeven jongens en zeven meisjes. De thuissituatie is verre van harmonieus. De kinderen worden verwaarloosd, hetgeen voor vele van hen een reden is het ouderlijk huis op jonge leeftijd te verlaten. Bart moet de verhuizing naar Tilburg niet hebben zien zitten. Vanaf 1930 staat hij ingeschreven in diverse plaatsen in Noord-Brabant. Soms keert hij echter tijdelijk terug naar Tilburg en ook woont hij kort in Middelburg.
Vreemdelingenlegioen
Eind 1932 meldt Bart zich bij de commandant van een recruteringsbureau van het Franse vreemdelingenlegioen in Lille. Waarschijnlijk reist hij een paar dagen daarna af naar de thuisbasis van het vreemdelingenlegioen in Marseille, om daar de oversteek naar Algerije te wagen. In Sidi bel Abbes worden legionairs getraind en ondergaan aspirant-legionairs een uitgebreide keuring. Ergens tijdens de basisopleiding moet Bart Beekmans echter ziek zijn geworden of gewond zijn geraakt. Een commissie bepaalt in dit geval óf en indien ja voor hoeveel procent een rekruut wordt afgekeurd, dit in verband met een eventuele uitkering of pensioen. "Reformé no.2" luidt aldus het uitgereikte certificat de position militaire de conclusie.
Definitief dienst nemen in het vreemdelingenlegioen doet hij dus niet, een kolonel verklaart dat Bart is afgekeurd. Dit hele proces gaat volgens strikte regels. Zo zal Bart Beekmans de opdracht hebben gekregen om zich weer bij zijn oorspronkelijke rekruteringsbureau in Lille af te melden, van waaruit hij dan een treinticket tot aan de grens met Nederland zal hebben gekregen. Veel haast heeft hij hier niet mee gemaakt, maar uiteindelijk gaat Bart toch omdat hij anders bij controles door bijvoorbeeld de politie in de problemen zou kunnen komen. Pas na afmelding in Lille is zijn ontslagprocedure immers volledig afgerond.
De Spaanse Burgeroorlog
Begin februari vertrekt Bart naar Spanje om in de burgeroorlog met de Republikeinen tegen Franco (1892-1975) te vechten. Hij meldt zich bij de 11de Internationale Brigade (1ste bataljon). Bart heeft amper tijd om bij te komen van de reis, want na minder dan twee weken wordt hij naar het front gedirigeerd. In het begin staat hij daar bekend als een goede en gedisciplineerde soldaat, maar in de Gustav-liste, een communistische lijst van alle Spanjestrijders, met beoordeling van hun gesteldheid en houding ten opzichte van het communisme, staat genoteerd dat hij vanaf april "zeer ongedisciplineerd en opstandig" is. Zijn aanwezigheid zou verstorend werken voor zijn kameraden en Bart kan het blijkbaar niet nalaten anderen op te roepen te deserteren. Zelf zou hij tot drie keer toe zijn gedeserteerd, maar telkens wordt hij weer in de kraag gegrepen.
In het voorjaar van 1937 is er de republikeinen alles aan gelegen om de nationalistische druk op Madrid te verlichten. Over een offensief ten westen van de hoofdstad wordt dan ook al maanden gesproken. Op 6 juli is het zover. Meer dan twee weken lang woedt er een hevige strijd waarbij de hitte beide kampen parten speelt. Met grote verliezen als gevolg boeken de republikeinen aanvankelijk enige successen. Maar uiteindelijk moet deze slag toch als verloren worden beschouwd. In de nasleep van de slag bij Brunete wordt het Bart Beekmans blijkbaar allemaal te veel. De Gustav-liste meldt dat Bart zelf zijn geweer onklaar maakt en andermaal deserteert van het front. Een provisionele communistische krijgsraad veroordeelt hem tot de dood. Wanneer en waar precies de standrechtelijke executie plaatsvindt is niet met zekerheid vast te stellen.
"Zij zullen er niet doorkomen! Wij zullen erlangs gaan!"
- Bart Beekmans
Bart’s brieven
Nog tijdens de Spaanse Burgeroorlog wordt er in New York een boek gepubliceerd met de titel From Spanish Trenches, recent letters from Spain. Redacteur van de bundel is Marcel Acier, een van de pseudoniemen van Hendrik Wiessing, zoon van de bekende Nederlandse journalist Henri Wiessing. Hendrik was op zijn zeventiende naar de Verenigde Staten vertrokken en trok in 1937 door Spanje. In 1939 publiceerde Wiessing jr. Spanish Trenches. In het boek zijn ook een drietal (in het Engels vertaalde) brieven opgenomen van Bart Beekmans.
Beekmans wordt gespiegeld aan Spanjestrijder én literator Jef Last, hun schrijfstijl verschilt enorm. Die van Last is filosofisch als van een ervaren geëngageerde schrijver verwacht mag worden. De stijl van de ongeschoolde Beekmans is veel directer. Uit de brieven komen we over Bart Beekmans te weten dat hij voordat hij naar Spanje vertrekt de kost verdient door als verkoper van huishoudelijke artikelen langs de deuren te gaan. Tijdens zijn tochten door Zuid-Nederland raakt Bart in Middelburg bevriend met degene aan wie de brieven zijn gericht.
De toon in de brief van 15 maart is, ondanks de oorlogshandelingen waarover wordt gerept, nog redelijk optimistisch van aard. De Nederlandse en Vlaamse kameraden hebben er vertrouwen in dat de strijd tegen de fascisten gewonnen gaat worden. Begin april blijken de kansen dan toch aan het keren te zijn. De strijd tegen de Duitse, Italiaanse en andere nationalistische troepen wordt zwaarder. Een toegestuurde krant wordt door Bart Beekmans dankbaar aanvaard, maar hij laat wel weten dat er aan het front een gebrek is aan rookwaren. Een paar dagen later zal hij in die omstandigheden zijn 26ste verjaardag vieren. Op 20 april meldt Beekmans dat er bij Guadelajara verliezen worden geleden maar als we hem moeten geloven lijdt de solidariteit onder de internationale brigadisten hier niet onder. Een brief met die datum wordt door kameraad Beekmans afgesloten met de bekende strijdvaardige woorden "¡No pasarán. Nosotros pasaremos!” [Zij zullen er niet doorkomen. Wij zullen er langs gaan].
Bronnen
Met dank aan: Familie Beekmans, Frans Janssen, Rende van de Kamp, Barbara Wiessing.
Acier, M., From Spanish Trenches, recent letters from Spain, Londen, 1939.
Archief Internationale Brigaden, Moskou, F.545-Op.3-D.69.
Archief Internationale Brigaden, Moskou, RGASPI F.545-Op.6-D.403-L.13.
Archief Internationale Brigaden, Moskou, RGASPI F.545-Op.6-D.404-L.