Heb uw vijand lief

Onderduik en pilotenlijn 

Melkveehouder Tinus Veraart raakt na de Duitse inval ge­leidelijk aan betrokken bij het opvangen van onderduikers. Ondanks de grote risico’s helpen zijn twee volwassen zoons mee. De oudste, Marijn, werkt tijdelijk op het gemeentehuis, omdat zijn studie economie in Tilburg wegens de oorlog ­stilligt. Hij helpt bij het regelen van bonnen en kaarten. De tweede, Jef, verricht hand- en spandiensten. Hij helpt bij het ophalen en wegbrengen van onderduikers op de Gerda Hoeve.

In 1927 laat Veraart deze boerderij bouwen aan het Dreefje in Schijf. Het is een markant gebouw in de Amsterdamse Schoolstijl. De Belgische grens loopt slechts een paar honderd meter achter de boerderij. Mede daardoor raakt Veraart tijdens de bezetting betrokken bij het door­sluizen van geallieerde vliegtuigbemanningen via een van de pilotenlijnen die in Nederland actief zijn. Dit gedeelte van de lijn is opgezet door de Roosendaler Janus Jongmans. Eenmaal over de grens draagt Jef Veraart de ‘vliegers’ over aan het Belgische verzet, de zogenoemde Witte Brigade, in Essen.

Dan wordt het maandag 4 september 1944. Antwerpen is bevrijd en Duitse troepen zijn op de vlucht vanuit het zuiden. De bevrijding lijkt een kwestie van dagen. De volgende dag staan er ineens drie Duitse militairen in het uniform van de Luftwaffe voor de deur. Is de zaak verraden?

Een verrassende ontmoeting

Schrik slaat om in opluchting, maar ook twijfel. De drie blijken te willen deserteren. Nu moet Tinus Veraart ineens de vijand laten onderduiken, diezelfde vijand waarvoor hij al die jaren moest vrezen. Maar het ligt ingewikkelder, want de drie zijn zogeheten Volksduitsers. Duitsland heeft niet alleen landen bezet, maar ook grote gebieden geannexeerd, vooral in Tsjecho-Slowakije en Polen. Iedereen die daar woonachtig is, wordt beschouwd als ‘Volksduitser’, een tweederangs Duitser, maar wel een die moet dienen in de Wehrmacht.

Veel van deze jongemannen worden door de Duitsers gewantrouwd en schoppen het meestal niet verder dan ­gewone soldaat. Het is des te opmerkelijker dat een van de drie, Joachim Tometzki, een Pool, het heeft gebracht tot sergeant. Vanuit dezelfde naastenliefde die hem het verzet in dreef, besluit Veraart de drie onderdak te verlenen, ­op­nieuw met gevaar voor eigen leven. Maar voor hoe lang?

Wat nu?

Helaas voor Veraart en zijn familie laat de bevrijding nog een hele tijd op zich wachten. Ze besluiten het drietal te ver­stoppen onder in een graansilo. Zo is de kans op ontdekking het kleinst. Als het donker wordt, werken ze soms op het land. Jef Veraart (24) en Joachim (26), die bijna even oud zijn, wisselen ervaringen uit. Joachim vertelt Jef zijn tragische verhaal. Over zijn gedwongen dienst voor de voor­malige vijand en zijn heimwee.

Twee lange maanden blijven de deserteurs ondergedoken op de Gerda Hoeve. Vanaf 21 oktober komt het front snel dichterbij. Toch duurt het nog tot 26 oktober eer Nispen en omgeving worden bevrijd door de Britten. De drie worden overgedragen aan de bevrijders en verdwijnen in krijgsgevangenschap. Toch is dit niet het einde van het contact.

Ontheemd

Enkele jaren na de oorlog bezocht Joachim de mensen die zijn leven hadden gered. Vader Tinus Veraart was toen net overleden, maar de banden met Jef werden weer aangehaald. De Pool vertelde dat er voor hem nooit een be­vrijding was gekomen. Omdat hij had gediend bij de vijand, mocht hij niet terug naar zijn vaderland. Zijn ouders en andere familieleden zou hij dan ook nooit meer terugzien. Deze scheiding viel hem erg zwaar.

Uiteindelijk keerde hij terug naar België en trouwde met een meisje uit Essen. Hij overleed in 1969. Ook leden van de familie Veraart waren bij de begrafenis om afscheid te nemen van iemand die ooit de vijand was.

Bronnen

Deze tekst is gebaseerd op een interview met Petra Veraart, dochter van Jef Veraart, door Jack Didden op 30 augustus 2018.

Baselier, H., “Een Hurks in de Nispense Achterhoek”, in: Jaarboek 2006 Heemkundekring De Heerlickheijd Nispen, (nr. 14, 2006), 24-31.

Buitkamp, J., Verzet in West-Brabant / Dl. 4, O.D. & L.O./L.K.P., Breda, 1988.

Didden, J., en Swarts, M., Autumn Gale (Herbststurm), Drunen, 2013.

Goorden, F., Schijfse soldaten tijdens mobilisatietijd en de Duitse inval, Schijf, 1991.