Collectie-item
Schaakstuk met runen
Instelling/bron: Museum Helmond
Beschrijving object Schaakstukken (toren en loper) en diverse dobbelstenen. Opgegraven bij het Oude Huys in Helmond. Datering schaakstukken circa 1100-1150, dobbelsteentjes circa 1100-1350. Historische context In het moerassige beekdal van de Aa stond tussen circa 1175 en 1375 een houten burcht: het Oude Huys. In deze burcht woonden de Heren van Helmond. Vanaf 1235 verbleef de oudste dochter van de Hertog van Brabant, Maria van Brabant, vrouwe van Helmond, regelmatig in deze burcht. Deze adellijke dame van hoog aanzien werd al op 18- of 19-jarige leeftijd weduwe van Keizer Otto IV van het Duitse Rijk († in 1218) en enkele jaren later van graaf Willem I van Holland († in 1222). Van het Oude Huys bestaan slechts enkele archiefbronnen. Het Oude Huys moet een belangrijke rol hebben gespeeld bij de stichting en het ontstaan van Helmond. Lange avonden zijn ongetwijfeld doorgebracht in goed gezelschap, waarbij werd geschaakt en gedobbeld. Via internationale contacten, mogelijk die van Maria van Brabant, kwamen zeer bijzondere schaakstukken, zoals die van walrusivoor en narwaltand, op het Oude Huys in Helmond terecht. Archeologische context Tussen 1980 en 1984 zijn er op het terrein van het Oude Huys opgravingen gedaan. Daarbij kwamen vele aangepunte eikenhouten palen en een bakstenen fundering van een ronde woontoren tevoorschijn. De gebouwen werden omsloten door een palissade van eiken palen en een gracht. Ook in de gracht werden veel archeologische vondsten aangetroffen. Dankzij de natte en veenrijke bodem zijn daarbij ook veel voorwerpen van hout, leer en been bewaard gebleven. De vondsten informeren over allerlei aspecten van de geschiedenis van het Oude Huys. Zo bevinden zich onder de vondsten enkele bijzondere schaakstukken en dobbelsteentjes. Eén schaakstuk (koning) is vakkundig gemaakt van ivoor van een walrustand. Aan de onderzijde is een inscriptie aangebracht in Noorse runen: AGEROTHRA:MOSEL (= ? en Maas), met daaronder MAHELT OK PAETAERR (= Mahelt (Mathilde) en Peter). Twee andere schaakstukken (loper en pion) zijn gemaakt van ivoor van een narwaltand. Een vierde schaakstuk (toren) is gemaakt van een middenvoetsbeen van een rund. De dobbelsteentjes zijn gemaakt van ivoor. Enkele dobbelsteentjes hebben een ongewone (valse?) verdeling van de punten. De getalswaarden en enkele schaakstukken zijn versierd met puntcirkels. De schaakstukken stammen uit 1100 tot 1150 en behoren tot de oudste exemplaren van Noord-West-Europa. Trefwoorden Schaken, schaakspel, toren, loper, pion, dobbelen, dobbelsteen, ivoor, been, Oude Huys, Moerasburcht, Maria van Brabant, Hertog van Brabant, Mahelt ok Paetaer, Helmond. Archeologie