Koude Oorlog?

Al vanaf de zestiende eeuw waren de Nederlanders actief in het huidige Indonesië. De VOC handelde er in specerijen en vergaarde er bezittingen door middel van geweld en onderhandelingen. Eind achttiende eeuw ging de VOC failliet en werden haar bezittingen in Indië overgedragen aan de toenmalige Bataafse Republiek, waardoor Indië een Nederlandse kolonie werd. In de eeuwen die volgden breidde Nederland zijn macht in de archipel uit. Dat leidde tot veel onvrede bij de inheemse bewoners.

Aan de Nederlandse overheersing in Indië kwam een einde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Japan bezette de kolonie in 1942 en plaatste de Nederlandse inwoners van Indië in interneringskampen. In 1945 werd Japan verslagen. De Nederlanders wilden de gewone gang van zaken in ‘hun’ kolonie weer oppakken, maar Indonesisch nationalist Soekarno (1901-1970) riep op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid van de Republiek Indonesië uit.

Vanaf 1947 stuurde de Nederlandse overheid troepen naar Indonesië om ‘orde op zaken’ te stellen en noemde dit eufemistisch ‘politionele acties’. Onder de soldaten die naar Indonesië werden gestuurd waren ook veel Brabanders. Tot 1949 werd er hevig gevochten tussen onafhankelijkheidsstrijders en Nederlandse troepen van het Koninklijk Nederlands Indisch leger (KNIL). Door de oorlogsmisdaden die sommige Nederlandse troepen pleegden, werd de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog een van de zwartste bladzijden van de Nederlandse geschiedenis. Onder grote druk van met name de Verenigde Staten accepteerde de Nederlandse overheid de Indonesische onafhankelijkheid in december 1949.

De Indonesische onafhankelijkheid betekende niet voor alle inwoners van het eilandenrijk een overwinning. Veel Indische Nederlanders kwamen na de Indonesische onafhankelijkheid naar Nederland. De integratie ging niet altijd even soepel door de grote cultuurverschillen. In Gemert werd er bijvoorbeeld een speciaal comité opgericht dat moest helpen bij de integratie van Indische Nederlanders. De repatrianten werden aangemoedigd om Nederlands te eten en zich aan te passen aan Nederlandse gewoontes, hierin werden ze soms zelfs gecontroleerd.

Naast de Indische Nederlanders kwam er ook een groep Molukkers naar Nederland die hadden gevochten in het KNIL. De Molukkers bevonden zich na 1949 in een benarde positie omdat de kolonie niet langer bestond en ze bij de Indonesische regering niet geliefd waren. Ze hadden immers aan de kant van de Nederlanders gestreden. Veel Molukkers wilden een eigen staat stichten: de Republiek der Zuid-Molukken (RMS). De Indonesische overheid stond dit niet toe en gaf ze de keuze: de voormalige KNIL militairen konden zich aansluiten bij het Indonesische leger of naar Nederland gaan. Vele Molukkers vertrokken met hun hele gezin naar Nederland en kwamen in kampen terecht.

In Brabant waren er meerdere van deze Molukse kampen, gelegen in Baarschot (Middelbeers), Donzel (Nistelrode), Lage Mierde, Mill, Vierlingsbeek, Wouw en Lunetten in Vught. De kampen waren sober en karig ingericht. In eerste instantie dachten zowel de Nederlanders als de Molukkers dat het verblijf van de Molukkers in Nederland tijdelijk zou zijn. De Nederlandse overheid had de Molukkers een eigen staat beloofd. Na enkele jaren werd het steeds duidelijker dat het verblijf definitief van aard zou zijn, aangezien Nederland de beloften niet kon waarmaken.

Na de Tweede Wereldoorlog groeide de spanningen op het internationale toneel. Er bestond een tegenstelling tussen de kapitalistische wereld onder leiding van de Verenigde Staten en communistische landen onder invloedssfeer van de Sovjet-Unie. De twee grootmachten waren verwikkeld in een wapenwedloop: zowel de Verenigde Staten als de Sovjet-Unie probeerden elkaar te intimideren door het ontwikkelen van massavernietigingswapens zoals de atoombom. Nederland stond in dit conflict aan de kant van de Verenigde Staten en was dan ook lid van de NAVO.

Tijdens deze Koude Oorlog, die duurde tot de jaren negentig, is het nooit gekomen tot directe gevechten tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Beide landen probeerden hun invloedssfeer uit te breiden, en hierdoor kwam het in andere landen wel tot strijd tussen communisten en kapitalisten. Een minder bekend voorbeeld hiervan is de Korea-oorlog, waarin ook Brabanders meestreden. In Roosendaal staat het ‘Korea-monument’ om de Nederlandse slachtoffers van het Korps Commandotroepen die tijdens deze oorlog zijn omgekomen te herdenken.

Uit angst voor de Russische dreiging werden er in Brabant meerdere militaire constructies gebouwd. Zo werd er een mobilisatiecomplex (MOB-complex) bij Wanroij aangelegd. In Fort Altena bij Werkendam werden zelfs als voorbereidingen getroffen voor een verzetsgroep. Deze zogenaamde ‘Operatie Gladio’ werd gesponsord door de CIA en de NAVO en had afdelingen door heel West-Europa. Het doel van de operatie was om een guerrillaoorlog te beginnen als de Russen West-Europa binnenvielen.

Behalve voor een militaire inval van de Russen was men ook bang voor ‘De Bom’. Ter voorbereiding op een atoomaanval werd er bijvoorbeeld in Oss een atoomschuilkelder onder het Jurgensplein aangelegd. De schuilkelder bood plaats aan 3800 mensen. Ook onder het provinciehuis in Den Bosch werd een atoomschuilkelder gebouwd. Deze kelder van 52 bij 25 meter moest dienst doen als noodbestuurspost na een atoomaanval, waar 100 bestuursleden van de provincie een crisisbeleid zouden kunnen voeren. Deze schuilkelder is in originele staat behouden en kan op bepaalde dagen bezocht worden. Zo zijn de sporen van een oorlog, die nooit echt heeft plaatsgevonden, nog zichtbaar in het Brabantse landschap.

 

Bronnen

De Haas, R., Enkele reis Indië-Gemert. De vestiging en integratie van Indische Nederlanders in de Noord-Brabantse gemeente Gemert, Gemert, 2001.

Sonnemans, G. e.a., Blikken op Brabant. De canon van Nederland in Noord-Brabants perspectief, ‘s-Hertogenbosch, 2012.

Van der Mee, T.,  Tjakalele en carnaval; zestig jaar Molukkers in Brabant, Utrecht, 2012.

Van Oudheusden, J., Verhalen van Brabant. Geschiedenis en erfgoed in tien tijdvakken, ‘s-Hertogenbosch, 2015.

Van Uytven, R. (red.), Geschiedenis van Brabant, van het hertogdom tot heden, Zwolle, 2004.