In den beginne was de plek waar zich nu het dorpje Stevensbeek met het Stevenshof bevindt één groot heideveld. Vanaf halverwege de negentiende eeuw begon in de Peel echter de ontginning van deze woeste heidevlakten ten behoeve van de landbouw. Stevensbeek dankt zijn ontstaan aan deze ontginningen.
Lactaria
Het was de heer J.H.B Klijnen uit Maastricht die in 1910 455 hectare grond kocht van de gemeente Sambeek om dit, met hulp van de Nederlandsche Heidemaatschappij (‘de Heidemij’), te ontginnen. Het bedrijf Lactaria NV werd vervolgens opgericht, bestaande uit een ontginningsboerderij en drie dubbele arbeiderswoningen. Het was het begin van een ‘nederzetting’, midden op de heidevlakte, die later zou uitgroeien tot het dorpje Stevensbeek. De boerderij met de arbeiderswoningen zou het latere Stevenshof worden.
De Lactaria-boerderij was een zogenoemde modelboerderij vanwege haar moderne karakter. Binnen korte tijd waren de vele hectares heide omgezet in landbouw- en graslanden. De boerderij telde 180 melkkoeien, 100 varkens en 20 werkpaarden. De koeien werden gemolken met een Wallace-melkmachine met achttien melkstellen, een van de eerste van het land. Lactaria NV had het plan om tbc-vrije melk, destijds konden koeien nog besmet zijn met de tuberculosebacterie, te leveren aan de grote steden. Door concurrentie van andere melkfabrikanten, zoals Lacto NV in Cuijck - later overgenomen door Nutricia en verantwoordelijk voor de productie van ‘Chocomel’ - zou van dit plan weinig terechtkomen. In plaats daarvan leverde Lactaria een groot deel van zijn melk aan de lokale melkfabriek de Eendracht in Sint Anthonis.
De Friese baron
In 1913 werd Lactaria verkocht aan Hans Willem de Blocq van Scheltinga (1870-1833). Deze baron kocht daarbij nog eens 290 hectare aangrenzende gronden die hij lieten beplanten met dennenbossen en waar zes huizen werden gebouwd voor de boswachters en jachtopzieners. De baron was een fervent jager die vanuit zijn villa Boschlust op het landgoed vele jachtpartijen organiseerde. Zo schoten zes jagers, volgens het zorgvuldig bijgehouden jachtjournaal, op 4 en 5 oktober 1928 maar liefst 680 stuks wild.
Doordat De Blocq van Scheltinga van Friese afkomst was, groeide zijn onderneming algauw uit tot een Friese en dus protestantse enclave. Via advertenties in de Leeuwarder Courant kwamen diverse Friese families bij Lactaria werken. Voor het college van gemeente Sambeek, dat allang spijt had de grond te hebben verkocht, was dit een doorn in het oog.
Toen De Blocq van Scheltinga in 1933 overleed en de familie zijn bezittingen erfden, ondernam de toenmalige burgemeester van Sambeek, Piet Stevens († 1954), een poging om Lactaria en het landgoed over te nemen. Hij maakte hiervoor gebruik van een stroman, uit angst dat de protestante Friezen hem anders zouden dwarsbomen. Dit lukte, waarna Stevens opgelucht schreef: “... wij van onze kant vreesden, en niet ten onrechte, dat hier onze Katholieke Eenheid zou worden verbroken en dit moest ten koste van alles worden voorkomen. (...) Het Katholieke Zuiden moet Katholiek blijven. (...)”
Modelboerderij Lactaria werd opgericht met het idee om vanuit Stevensbeek tbc-vrije melk te produceren voor de grote steden. (Bron: Nationaal Archief)
Stevensbeek
Het vroegere Lactaria onderging een radicale metamorfose. De gronden werden opgesplitst en in de modelboerderij vestigden zich in 1934 de Dominacessen van Bethanië uit Venlo. De boerderij werd het ‘Marina Regina Klooster’. De nonnen bouwden een van de stallen om tot openbare kerk.
Schuin tegenover de zusters vestigden zich in 1936 in het broederklooster Eymard-Ville de paters van het Allerheiligste Sacrament. Zij gingen zich bezighouden met de zielenzorg voor de vijfentwintig pioniersfamilies die inmiddels op het landgoed woonden.
De wens van burgermeesters Piet Stevens was uitgekomen. Een Friese enclave was omgetoverd tot een driehonderd inwoners tellend katholiek dorpje, dat bovendien zijn naam droeg: Stevensbeek.
De broeders en zusters van Stevensbeek
De Congregatie van de Dominacessen van Bethanië werd in 1866 in Frankrijk opgericht met als doel ‘gevallen vrouwen’ als prostituees en ongehuwde moeders een tweede kans te geven. De zusters in Stevensbeek bestierden een verpleeginrichting voor strafrechtelijk meerderjarige, katholieke vrouwen die “overeenkomstig de Psychopatenwetten zijn berecht, of te wier aanzien overeenkomstig voormelde Regelingen reclasseringspogingen worden aangewend.”
Getracht werd de vrouwen op het rechte pad te houden door ze in het boerenbedrijf te laten werken. Onder toeziend oog van de zusters en knechten uit het dorp bewerkten de vrouwen het rondom het klooster gelegen land en onderhielden ze hun eigen vee. Overigens ontstond er later ook controverse over de heropvoedingsmethodes van de zusters. “Ik was een ‘moeilijk geval’, kreeg pillen om rustig te blijven”, aldus een oud-bewoonster. “Tegenwoordig heet dat gewoon adhd.”
Het klooster Eymard-Ville van de in 1936 in Stevensbeek gevestigde paters van het Allerheiligste Sacrament fungeerde oorspronkelijk als juvenaat, vanaf 1963 werd het een gymnasium. Vanwege de toestroom van leerlingen trokken de paters toen ook leraren van buitenaf aan, waaronder Joep Hendrickx, vader van de later beroemd geworden en in Stevensbeek geboren actrice Monic Hendrickx (1966).
Het onderwijs en de opvoeding die de paters in het klooster boden was vooruitstrevend: hun ideeën zouden resulteren in de jongensstad Eijmardville. Het was een echte stad waar de jongens zoveel mogelijk de touwtjes zelf in handen hadden, ze hadden een eigen bestuur en een burgemeester. Al was dit niet tot ieders tevredenheid. Een oud-leerling die van 1954 tot 1960 op het gymnasium zat, schreef er later het volgende over: “De bedenkers van dit systeem zullen ongetwijfeld goede bedoelingen hebben gehad, maar in mijn beleving werkte het vriendjespolitiek in de hand. Was je een populaire jongen, dan had je een schitterend leven. Zo niet dan liep je overal achter aan.”
Gedenkteken 'Balansploeg' van Rien Evers uit 1985 dat herinnert aan de vroege geschiedenis van Stevensbeek. (Foto: Paul van Galen, 1997, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Andere tijden
Los van het gymnasium kwam er in 1960 ook een school voor uitgebreid lager onderwijs (ulo) naar Stevensbeek, tijdelijk gevestigd in de kippenhokken van villa Boschlust, en ontstond zo Scholengemeenschap Stevensbeek. Met het gymnasium zelf ging het daarna minder en het sloot haar deuren in 1972. Het broederklooster deed daarna achtereenvolgens dienst als opvanghuis voor gevluchte Surinamers, als bejaardentehuis en van 1987 tot 2002 als asielzoekerscentrum. In 2009 moest het klooster plaatsmaken voor nieuwbouw van de Scholengemeenschap Stevensbeek, inderdaad, dezelfde organisatie die ooit tot stand kwam dankzij de inspanningen van Eymard-Ville. Overigens zonder succes, want in 2019 sloot de nieuwe onderwijslocatie alweer.
Het zusterklooster van de Dominacessen bestaat anno 2019 ook niet meer. In 1990 kocht de familie Heesemans het inmiddels leegstaande complex en veranderde het in resort Stevenshof. De oude boerderij en arbeiderswoningen werden vakantiehuizen. Of dit zo zal blijven, is maar de vraag. Inmiddels zijn er vergaande plannen vanuit de gemeente Sint Anthonis, die van Sambeek bestaat niet meer, om in 2020 zorgwoningen te vestigen in de historische gebouwen van het Stevenshof.
Bronnen
Terburg. S. en Van Etten, T., ‘Nieuw elan van gelijkgestemden’, in: Terburg, S., Moons, S. en Van Etten, T. (red.), De Erfgoedfabriek: unieke herbestemmingen van Brabantse iconen, Heeswijk Dinther 2018.
Wols, R., ‘Stevensbeek in vogelvlucht’, via: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/stevensbeek-in-vogelvlucht (stand 27 mei 2019)
Wols, R., ‘De Dominicanessen van Bethanië CDBV’, via: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/de-dominicanessen-van-bethanie-cdbv (stand 27 mei 2019)
Huismans, P., ‘Klooster Eymard-Ville in Stevensbeek’, via: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/klooster-eymard-ville-in-stevensbeek (stand 27 mei 2019)
Heemkundekring Stevensbeek, ‘Lactaria’, via: http://www.heemkunde-stevensbeek.nl/lactaria/ (stand 28 mei 2019)
Heemkundekring Stevensbeek, ‘Bewoners’, via: http://www.heemkunde-stevensbeek.nl/bewoners/ (stand 28 mei 2019)
Heemkundekring Stevensbeek, ‘Zusters’, via: http://www.heemkunde-stevensbeek.nl/zusters/ (stand 28 mei 2019)
Heemkundekring Stevensbeek, ‘Paters’, via: http://www.heemkunde-stevensbeek.nl/paters/ (stand 28 mei 2019)
Heemkundekring Stevensbeek, ‘Scholen’, via: http://www.heemkunde-stevensbeek.nl/school/ (stand 28 mei 2019)
Greijn, D., ‘Metameer na zomer in Stevensbeek verder in één schoolgebouw’, via: https://www.gelderlander.nl/st-anthonis/metameer-na-zomer-in-stevensbeek-verder-in-een-schoolgebouw~a946402f/ (stand 26 mei 2019)
Voeten, H., ‘Stevenshof in Stevensbeek krijgt nieuwe bestemming: wonen en zorg’, via: https://www.gelderlander.nl/st-anthonis/stevenshof-in-stevensbeek-krijgt-nieuwe-bestemming-wonen-en-zorg~a887b8c8/ (stand 26 mei 2019)