Start in 1895
Balduinus Laurentius van Hest (1831 - 1909) begon de bierbrouwerij in de Meliestraat in het jaar 1895. Alle gebouwen uit die tijd staan er heden ten dage nog. In een reisverslag uit 1899 bleek al dat brouwerij de Valk stout brouwde: “men had de goede gedachte eenige fleschjes stout te schenken; hé, zeide men dat was iets heerlijks, prachtig werkend bier, waardoor men versterkt en verkwikt werd. Ja zoo iets kon men toch in Holland maar niet krijgen.” En wat bleek later! Het stout dat men gedronken had, was afkomstig van de bierbouwerij “De Valk van B. Van Hest & Zn. te Vlijmen”. In 1909, na het overlijden van vader B.L. van Hest, nam A.C.P. (Cornelis) van Nieuwkuijk (1887-onbekend), de brouwerij over van Guus van Hest. De brouwerij stond al jaren leeg.
Advertentie van Brouwerij de Valk uit 1903. (Bron: Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, Delpher, 27 april 1903)
Brouwer Cornelis (Cees) van Nieuwkuijk startte in die tijd met een nieuwe broek, honderd gulden en een droom, volgens de kleindochters. Hij woonde die eerste jaren na 1909 op kamers aan de grote kerk in Vlijmen. In 1913 heeft hij de kleine dienstwoning kunnen bouwen en is daar in eerste instantie met zijn zuster ingetrokken. Zij deed het huishouden. Toen Cornelis genoeg verdiende en op eigen benen kon staan is hij getrouwd. Op 19 september 1916 trouwde hij met Adriana Cornelia (Jeanne) van den Brandt (1888-onbekend).
Omdat het woonhuis uit 1913 te klein werd voor het groeiende gezin, werd in 1927 het grote woonhuis aan de Meliestraat bebouwd. Het huis bevat negen kamers, waarvan zes slaapkamers.
Het oorspronkelijke bedrijfsgebouw uit 1895. (Foto: Gerard Velders)
Uitbreiding brouwerij
In 1932 kwam er een zeventien meter hoge brouwtoren. Een bakstenen toren ontworpen door architect Jan van Vlijmen. Onderin de toren een koelkelder, nodig om pilsener bieren te brouwen. Er liepen grote leidingen vanuit de brouwerij naar de toren, waar op de bovenste verdieping een grote koelbak stond en op de verdieping daaronder een wortkoeler. De brouwerij werd geschikt gemaakt voor het brouwen van ondergistende bieren, de pilseners.
In 1946 vroeg Cornelis bij het gemeentebestuur een vergunning voor het bouwen van een ketelhuis ten behoeve van de brouwerij. Tevens moest er een boiler worden geplaatst tegen het plafond van dit ketelhuis. In het ketelhok kwam een opslag voor kolen van 55 Hl en een grote stookketel. Mogelijk was dit ook het moment om de brouwketel in te metselen. Op de bouwtekening van 1946 staan alle ketels en kuipen nog op een andere plek in de oude brouwerij ingetekend. In de loop der jaren is de gietijzeren roerkuip verdwenen. In de brouwerij stonden op dit moment nog de grote koperen kookketel en twee geklonken koperen ketels van 34 Hl. Eén van die ketels stond op de hoogste verdieping van de toren. Mogelijk dat deze gediend heeft om het wort van koelwater te voorzien.
Ad van Nieuwkuijk
Toen zoon Adrianus Elbertus (Ad) van Nieuwkuijk (1919-1988) op zijn dertigste in 1949 trouwde, is er aan de westzijde van het woonhuis een kleine keuken aangebouwd. Zo konden zowel bierbrouwer Cornelis en zijn vrouw Jeanne, als bierbrouwer Ad en zijn vrouw Christine in het grote woonhuis wonen.
Het gezin van Nieuwkuijk rond 1935. Als tweede van links op de onderste rij zien we vader Cornelis van Nieuwkuijk. Boven hem zoon Ad van Nieuwkuijk. (Foto: Gerard Velders)
In 1955 nam Ad van Nieuwkuijk de brouwerij over. Hij leverde bier aan diverse cafés en instellingen in Vlijmen en omgeving. Halverwege de jaren 60 werd de bierproductie gestaakt en ging de firma verder als limonadefabriek en drankenhandel. Ze maakten er o.a. de vruchtenlimonades met de naam Fency. Ad van Nieuwkuijk zocht naar een goede vervanging van zijn eigen bier en kwam bij het Duitse Dortmunder Hansa uit, later bekend als DAB (Dortmunder Actien Brauerei). In 1985 ging Ad met pensioen.
Op 30 juni 1988 kwam Ad van Nieuwkuijk op 68-jarige leeftijd te overlijden in Vlijmen na een ernstige ziekte. Christine is overleden op 25 december 2011.
Soorten bier
Brouwerij het Hert in Vlijmen stond voornamelijk bekend als brouwers van oud bruin, terwijl de Valk furore maakte met hun pilseners. Echte concurrenten zijn het nooit geweest, aldus een zoon van brouwer Corman van voormalige brouwerij het Hert. De Valk brouwde naast pilsener, een bock, dubbel gerste, extra lager, oud bruin, stout en tarwebier.
De bieren die er nog waren in Brouwerij de Valk. (Foto: Gerard Velders)
In Nederland zijn tenminste negen brouwerijen geweest met de naam de Valk. Uiteraard in Valkenburg, daarnaast in Amsterdam, Eindhoven, Best, Sint-Oedenrode, Maasniel, Weert, Oisterwijk en natuurlijk die in Vlijmen. En dan zal ik er vast nog eentje overslaan.
Brouwerij in 2021
De brouwerij is al sinds halverwege de jaren ‘60 niet meer als brouwerij in gebruik. De voor het brouwproces relevante apparatuur moest nodig worden vervangen. Ook was er fors verbouwd en verplaatst als je kijkt naar de oorspronkelijke bouwtekeningen uit 1929. Drie staande open gistbakken, eveneens van ongeveer vijftig Hl van ruim een cm dik ijzer. Eentje is er opengewerkt. Twee anderen staan nog te wachten op het wort dat nooit meer komt. De koelinstallatie hangt nog aan het plafond. Maar de kelder, met gepleisterde troggewelven op ijzeren profielen, vertelt haar eigen verhaal. Verschillende apparaten die gebruikt zijn in de brouwerij staan daar nog. Dik onder het stof om de geschiedenis te bewaren. Vier liggende lagertanks van ongeveer 50 Hl per stuk. Er staat onder andere een enorme platenkoeler van bijna twee meter lengte van de firma Technokinia S.A. uit Zürich, een koperen flessenvuller. Een incomplete maar originele kronenverkurker van de firma Ortmann und Herbst, diverse andere kroonkurkmachines, brandijzers om tonnen te nummeren, stansen, pompen, slangen, drukvaten en noem maar op. Een industrieel stilleven uit een tijdvak tussen 1930 en 1950.
Bronnen:
https://www.nederlandsebiercultuur.nl/databank/brouwerij?brouwerij_id=388 (Stand op 11-03-2022).
Velders, G., “Het geheim van Vlijmen”, in: PINT Magazine (Magazine voor biergenieters) (jrg 41, herfst 2021).
Brouwboekje Cees van Nieuwkuijk. (Lees hieronder de eerste pagina.)
“Open Monumentendag voor het eerst in Vlijmen”, in: Brabants Dagblad (12 september 1996).
“Onbegrip over waardering bierbrouwershuis”, in: Brabants Dagblad (21 januari 1994).
