Onze helden waren zeehelden. Voor veldslagen en belegeringen ten lande deed men veelal beroep op buitenlandse aanvoerders en troepen. Huurlingen, niet zelden overlopers of deserteurs als de betalingen stokten, en totaal niet te vergelijken met de leden van de Schotse Brigade, die meer dan twee eeuwen lang, onder leiding van hun eigen officieren, hun eigen vaandel en marslied, in dienst van ons land streden.
In Nederland en België is bij mijn weten niets te vinden wat ons herinnert aan hun bijdrage aan de totstandkoming en de verdediging van de Republiek en de Zuidelijke Nederlanden. Reden voor mij om in 2012, tijdens de viering van 800 jaar stad Bergen op Zoom, een warm pleidooi te houden voor de oprichting van een monument in de vorm van een gedenknaald, met daarop de namen van al de plaatsen waar de Schotse Brigade had gevochten. Het idee werd warm onthaald in de regionale pers, maar vond geen weerklank bij het toenmalig stadsbestuur.
Van alle onderdelen die tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw in Bergen op Zoom in garnizoen hebben gelegen, is de Schotse Brigade wel de meest in het oog springende. Let wel: niet de hele brigade lag in Bergen op Zoom in garnizoen, maar wel afwisselend onderdelen ervan, zoals een bataljon, een regiment of één of meer compagnieën.
De Schotse Brigade in de zestiende eeuw
De band van de Schotse Brigade met Bergen op Zoom gaat terug tot de Tachtigjarige Oorlog. De Schotten hebben de stad helpen verdedigen bij de belegering in 1588:
".....and during a sortie of the garrison on the 11th of November, Colonel Balfour arrived with six hundred Scots and Flemings, and joined in the attack."
Vestingwerken van Bergen op Zoom. (Bron: Nicolaes van Geelkercken, 1622, Rijksmuseum Amsterdam)
De Schotse Brigade in de zeventiende eeuw
Troepen van de Schotse Brigade hebben zich eveneens danig geweerd in de verdediging van de stad tijdens de belegering door Ambrogio Spinola (1569-1630) in 1622. Commandant Robert Henderson (?-1622), dapper als een leeuw, sneuvelde tijdens dat beleg.
Prins Maurits (1567-1625) en prins Frederik Hendrik (1584-1647) hadden de Schotten hoog zitten. De Schotten vochten mee tijdens het beleg van 's-Hertogenbosch in 1629. Als dank voor hun diensten noemde Frederik Hendrik de Schotse Brigade het "Bolwerk van de Republiek". De Schotten waren deze eeuw bij vrijwel alle oorlogshandelingen van de Republiek betrokken.
De Schotse Brigade in de achttiende eeuw
Het waren soldaten van de regimenten Colyear en Marjoribanks, die in 1747 de stad met hand en tand hebben verdedigd en als laatste ten koste van meer dan duizend doden en gewonden de stad, mét hun vaandel, door de Steenbergsepoort hebben verlaten. De Franse overmacht was té groot. De overwinnaar, generaal Löwendahl (1700-1755), complimenteerde enkele gevangengenomen Schotse officieren met de woorden: "Als allen zich zo hadden gedragen als jullie en jullie dappere corps, dan was ik nu geen meester van Bergen op Zoom geweest."
In de tweede helft van de achttiende eeuw werd de brigade ontbonden c. q. ingelijfd bij het Nationale Leger. Zo kwam er een einde aan de twee eeuwen trouwe dienst van de Schotse Brigade.
Een van haar officieren schreef in 1773 dat "without the help of Scotch and English men and money in times of distress, there probably had been no such thing at present as a republic of Holland."
Beleg van Bergen op Zoom in 1747, gemaakt door Gerard Sibelius tussen 1750 - 1752. (Bron: Rijksmuseum)
Plaatsen waar de Brigade heeft gevochten zijn o.a.
Haarlem, Alkmaar, Naarden, Kallo (aan de Schelde), Bergen op Zoom, Antwerpen, Oostende, Breda, ’s-Hertogenbosch, Maastricht, Seneffe, St. Omer, Steenkerke, Namen, Ramillies en Malplaquet. Haar soldaten vochten tegen Don Juan van Oostenrijk, tegen Parma en tegen Spinola.
"It had poured out its blood on the ramparts of Haarlem and Alkmaar, in the rout of Gemblours, in the swamps of Calloo, and on the streets of Bergen-op-Zoom. It had faced Don John of Austria at Reminant, Parma at Antwerp, Spinola at Ostend. It had dug and fought its way to triumph under Prince Maurice and Prince Frederick Henry at Breda and Bois-le-Duc and Maestricht, and many another leaguer in 'the classic land of fortified defence."
Erfgoed van de Schotten
Telgen van de familie Colyear en de heldhaftige Robert Henderson waren niet de enige Schotten met een bijzondere band met Bergen op Zoom. In de Bergse archieven komen we namen tegen als David Balfour (1574–1634), commandant van het tweede regiment van de Schotse Brigade. Hij bezat op de Hoogstraat het pand de Grote en de Kleine Wildeman. In 1635 kreeg hij 50 gld. subsidie voor de verbouwing van zijn huis:
"Alsoo de heer collonel Balfour zijne huijsinge staende inde Hoochstrate loffelijck heeft verciert ende met drije gevels opgetrocken tot groot cieraet vande strate aldaer."
David en zijn vrouw Anna Bacx (?-1638) zijn beiden in 1638 overleden en begraven in de Grote of Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom. Als eerbetoon luidden de klokken respectievelijk zeven en een half uur en tien uur.
Schotse commandant David Balfour bezat een huis en trouwde in Bergen op Zoom. (Bron: Jan van Ravesteyn, 1635, Kasteel Amerongen)
Charles William Stewart (?-1760), general-majoor van de infanterie, kolonel van een regiment Schotse voetknechten en majoor commandant van Bergen op Zoom en onderhorige forten, die hier trouwde en in 1760 in de Grote Kerk werd begraven. Edward Halkett (?-1706), gesneuveld in de slag bij Ramilies, wiens weduwe Judick Pagniet (?-1716) te Bergen op Zoom overleed, waar zij op 31 januari 1716 is begraven. Robert Stedman, gehuwd met een Bergse schone, en hun beide zoons William George en John Gabriel Stedman (1701-1770), auteur van de Narative, een indringend verslag over de misstanden op de Surinaamse plantages. Een lijst die lang niet volledig is, maar duidelijk aantoont dat de geschiedenis van de vestingstad Bergen op Zoom nauw verbonden is met de historie van de Schotse Brigade.
Bronnen
Anoniem, "Vechtjassen die echt bij Bergen hoorden", in: BN DeStem, 25 februari 2012.
De Rijcke, L., Vay, N., en J. du Rieu, Bergen opden Zoom belegert op den 18 julij 1622 ende ontleghert den 3 octobris des selven jaers. Volgens de beschrijvinge gedaen bi jde drie predikanten van de gemeijnte Christi aldaer, Middelburg, 1822, p. 133-134.
West-Brabants Archief, Archief van de Secretarie (SA) 41, 27 jan. 1635.
West-Brabant Archief. SA nr. 3389; overluidingen 1638-1640.