Jonge jaren
In het Vlaamse vestingstadje Dendermonde zag John Gabriel Stedman op 4 april 1744 het licht. Tussen 1753 en 1755 en vanaf 1757 tot maart 1760, wanneer hij zich voor het eerst voegt bij zijn nieuwe bataljon in Maastricht en zijn ouders met hun andere zoon William George naar Breda verhuizen, woonde hij in Bergen op Zoom.
Stedmans jonge jaren gingen bepaald niet over rozen. Meerdere malen werd hij afgeranseld volgens kattenkwaad dat hij, zo lezen we in zijn later geschreven dagboeken, niet had gedaan. Behalve een belhamel was Stedman ook een gevoelige jongen, die bovendien beschikte over een tekentalent. Dit talent zou hem later in Suriname goed van pas komen bij het vastleggen van exotische flora en fauna. Stedman weigerde echter zich door Bergse schilders te laten opleiden (“block-heads”), want hij droomde ervan om à la Rubens en Van Dyck in Antwerpen of Italië te worden opgeleid.
Als vaandrig sloot Stedman zich op 14 juli 1760 aan bij het Schotse regiment van zijn vader. Jaren volgden waarbij hij van garnizoenstad naar garnizoenstad trok. Hier was hij geïnteresseerd in slechts drie dingen: drinken, vechten en vrouwen. Een reis naar Londen in 1771 in de hoop op promotie bleek vruchteloos. In plaats daarvan meldde Stedman zich in oktober 1772 als vrijwilliger voor een expeditie naar Suriname om de slavenopstand in deze kolonie neer te slaan.
Deze gravure, opgenomen in de Narrative (1796), is gecreëerd door William Blake op basis van tekeningen die Stedman in Suriname maakte. Laatstgenoemde schoot de hier getekende slang, een anaconda, eigenhandig dood. (Wikimedia Commons)
Suriname
Zoals is te lezen in zijn Narrative waren de jaren die kapitein Stedman vanaf 1773 in Suriname doorbracht één groot avontuur. Slangen, wilde rivieren, vijandig gestemde kolonels en confrontaties met gewapende tot slaafgemaakten, meerdere malen ontsnapt Stedman aan de dood. Tegelijkertijd vond Stedman in Suriname de liefde, zij het een hoogst opmerkelijke. Hij verloor zijn hart aan de slavin Joanna (†1782), waarna zij beviel van hun zoon Johnny (†1791). Beiden bleven achter in Suriname – zij als tot slaafgemaakt, de jongen als vrij man – toen Stedman in 1777 terug naar Nederland voer.
Bergen op Zoom
Na zijn terugkeer uit Suriname treffen we Stedman aan in Bergen op Zoom, waar hij vanaf april 1778 tot het einde van dat jaar woonde in logement het Hof van Holland, samen met Quaco, een vrijgemaakte jonge tot slaafgemaakte die hij vanuit Suriname had meegenomen. Het logement stond in de Zuivelstraat, op korte afstand van het woonhuis van zijn moeder, en dicht bij de paradeplaats waar Stedman tijdens zijn verblijf in Bergen op Zoom vaak vertoefde. In Bergen op Zoom, en dus mogelijk in het Hof van Holland, begon hij op maandag 15 juni met het schrijven van zijn Narrative; het boek dat hem wereldberoemd zou maken.
Zonder te pleiten voor de afschaffing van slavernij bekritiseert Stedman in Narrative de vaak onmenselijke behandeling van Surinaamse tot slaafgemaakten. Zijn medeleven met tot slaafgemaakten uit zich al tijdens zijn terugkeer in Bergen op Zoom. Onder het motto "I give to the slaves" bezoekt hij hen en geeft ze geld. In zijn persoonlijke aantekeningen trekt Stedman zich het lot aan van een tot slaafgemaakte die bij een ontsnappingspoging een been breekt. Niet duidelijk is of hij daarmee doelt op zwarte tot slaafgemaakten - wat niet aannemelijk is - of op militairen die tot de kruiwagen waren veroordeeld en ook wel "slaven" werden genoemd. Nadat de gestrafte militair het vonnis op de garnizoensparade was voorgelezen, werd bij hem handen en voeten met een ketting aan elkaar geklonken. Wat verder volgde, was maximaal 15 jaar dwangarbeid.
Op deze gravure van William Blake, ook opgenomen in Stedmans Narrative, is te zien hoe een groep Afrikanen wordt ingelijfd als slaaf. (Wikimedia Commons)
Naar Engeland
In 1783 werd de Schotse Brigade, als gevolg van de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog, ontbonden. Alle officieren, waaronder ook de beide broers John Gabriel - inmiddels benoemd tot luitenant-kolonel - en William George Stedman, werden voor de keuze gesteld: opgaan in de Nationale Militie of terugkeren naar Engeland. John koos voor de tweede optie, in tegenstelling tot zijn broer William, die in Nederland verkoos te blijven en wiens zoon hier een glanzende carrière opbouwde. In Engeland trouwde Stedman met de Nederlandse Adriana Wierts, door Stedman zelf Adriana Wierts van Coehorn genoemd, en vestigde zich met haar in Tiverton in het graafschap Devon.
In hetzelfde jaar dat Stedman naar Engeland verhuisde, stierf Joanna, vermoedelijk door vergiftiging, in Suriname. Haar zoon Johnny reisde daarop naar zijn vader in Tiverton, waar hij in het gezin werd opgenomen. Overigens tot onvrede van Stedmans tweede vrouw Adriana; Stedman was echter zeer gesteld op zijn zoon. Toen deze als zeeman in 1791 bij een schipbreuk nabij Jamaica omkwam, schreef Stedman de volgende dichtregels: “Fly gentle shade, fly to that blest abode. There view thy mother – and adore thy God.”
Gravure van Stedmans geliefde Joanna. Gemaakt in 1806 door Thomas Holloway en afkomstig uit de tweede druk van de Narrative. (National Maritime Museum, Michael Graham-Stewart Slavery Collection)
Narrative
In Engeland werkte Stedman naarstig aan de voltooiing van Narrative. Uiteindelijk zou hij na een hoop geruzie met zijn redacteur zijn magnus opus in 1796 publiceren, achttien jaar na zijn vertrek uit Suriname. Zowel destijds als vandaag de dag is de Narrative een waardevolle bron voor de slavernijdiscussie. Zijn soms expliciete beschrijvingen van de lijfstraffen die de Surinaamse tot slaafgemaakten ontvingen gaan door merg en been. Tegelijkertijd volgt Stedmans Narrative niet altijd de waarheid, zo bleek na ontdekking van het originele manuscript door Richard en Sally Price in 1978. Zo verzweeg Stedman in zijn publicatie dat hij voorafgaand aan Joanna al met verschillende Afrikaanse slavinnen naar bed was geweest.
Het feit dat hij bepaalde seksuele details verzweeg in zijn Narrative had wellicht te maken met dat Stedman in Engeland, hoe ironisch vergeleken met zijn Surinaamse dagen, het leven van een gentleman leidde. Hij meldde zich in 1773 nog wel aan voor het 94e Regiment of Foot, dat voortkwam uit de Schotse Brigade en onder meer actief was in India, maar hiervoor werd hij afgekeurd.
Ook deze gravure van William Blake is opgenomen in Stedmans Narrative en weerspiegelt het achttiende-eeuwse, eurocentrische wereldbeeld. (Wikimedia Commons)
Stedman stierf op 1 maart 1797 in Tiverton, slechts een paar maanden na de publicatie van zijn Narrative. Tekenend is dat hij opdracht gaf om zich ’s nachts te laten begraven naast het graf van Bampfylde Moore Carew, de zelfbenoemde ‘King of Beggars’. Stedman voelde verwantschap met deze excentriekeling en wilde daarom naast en op dezelfde manier als de "zigeunerkoning" begraven worden.
Bronnen
Van Gelder, R., Dichter in de jungle: John Gabriel Stedman (1744-1797), Amsterdam 2018.
White, L., Studying to be Singular: John Gabriel Stedman, 1744-1797 (proefschrift), 2002.
Mok, I, ‘Joanna, persoon en personage – Aflevering 1 t/m 4’, via: https://www.cultuursporen.nl/onderwerpen/stedman/ (stand 14 juni 2019)
‘Joanna & Stedman’, via: https://bukubooks.wordpress.com/joana-stedman/ (stand 14 juni 2019)