Linies en schansen
De Spinolaschans maakte onderdeel uit van een 50 kilometer lange circumvallatielinie rondom Breda, die binnen zeer korte tijd door het Spaanse leger werd opgericht. De linie was erop gericht alle toevoer van troepen en voorraden naar de belegerde stad af te snijden en een mogelijk ontzet van Breda tijdig te stuiten. Daarnaast werd een contravallatielinie gebouwd, om de stad te kunnen bestoken met artillerievuur en vanuit daar aanvallen uit te voeren op Breda. Deze linies bewezen hun waarde meermalen, door zowel de ontzettingspoging onder Maurits (1567-1625) als onder Frederik Hendrik (1584-1647) tegen te houden. Een ander belangrijk onderdeel van de linie was de Kleine Schans, die al in 1590 door de Spanjaarden was gebouwd om de scheepvaart op de Mark en de verbinding Breda-Moerdijk te beschermen.
De overgave van Breda (La rendición de Breda) door Diego Velazquez uit 1635. (Bron: Museo Nacional del Prado / Wikimedia Commons)
Na een beleg van elf maanden gaven de inwoners van Breda zich onder leiding van gouverneur Justinus van Nassau (1559-1631) in 2 juni 1625 over, aangezien de situatie in de stad onhoudbaar was. De voorraden waren vrijwel op, er heerste ziekten binnen de stad en een reële kans op een ontzet van Breda was er door de Spaanse contravallatielinie niet. Het in Breda gelegerde garnizoen kreeg een eervolle aftocht van de Spanjaarden.
De capitulatie werd door Diego Velázquez (1599-1660) vereeuwigd op het schilderij De overgave van Breda (La rendición de Breda). Op het schilderij, dat in 1635 werd geschilderd, staat een knielende Justinus Van Nassau afgebeeld, die de sleutel van de stad overdraagt aan Spinola. Naast de overgave van de stad biedt het schilderij ook inzicht in de impact van het beleg op de omgeving: de achtergrond van het schilderij toont een brandend achterland. Dit schilderij maakte deel uit van een serie van twaalf schilderijen, waarop bijzondere Spaanse militaire overwinningen stonden afgebeeld en in het Real Sitio del Buen-Retiro-paleis hingen.
De Spinolaschans op een luchtfoto uit de jaren '20. Foto: Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Technische Dienst Luchtvaartafdeeling)
Grote Schans
Na de capitulatie van Breda in 1625 werd de schans, samen met een groot deel van de andere verdedigingswerken en linies, direct ontmanteld uit angst voor het gebruik van de werken door Staatse troepen tijdens een belegering van Breda. Tijdens het beleg van Breda in 1637 door Frederik Hendrik werd op de plek van de Spinolaschans wederom een verdedigingswerk gebouwd, dat zowel onder de naam van zijn voorganger als onder de naam Grote Schans bekend stond.
De Spinolaschans bleef in de daaropvolgende eeuwen als verdedigingswerk in gebruik, maar verloor in 1952 definitief zijn functie als verdedigingswerk. Het terrein werd tussen 1952 en 1962 gedemilitariseerd, waarna het verdedigingsbouwwerk werd overwoekerd door beplanting.
Bronnen
Museo del Prado, “The Surrender of Breda”, via: https://www.museodelprado.es/en/the-collection/art-work/the-surrender-of-breda/0cc7577a-51d9-44fd-b4d5-4dba8d9cb13a (stand op 12 juni 2018).
Vosters, S., Het beleg van Breda in het wereldnieuws, Delft, 1987.
Zuiderwaterlinie Noord-Brabant, “Spinolaschans”, via: https://www.zuiderwaterlinie.nl/11-vestingsteden/stoere-forten/spinolaschans (stand op 12 juni 2018).
Dit artikel is een bewerking van een tekst van M. Schlingmann, zoals eerder gepubliceerd op www.brabantserfgoed.nl