Drie generaties Steenbergse vrouwen

Antonetta Kostermans (1875-1954) werd geboren te Steenbergen als de jongste dochter van Willem Kostermans (ca. 1844-1933) en Maria Schoutens (1842-1921) aan de Grindweg, nu bekend als de Franseweg. Samen met haar oudere broer Adriaan en haar oudere zus Joanna, woonde Antonetta in haar jeugd bij haar ouders en werkte mee in het familiebedrijf, een winkeltje aan huis. In 1906, op dertigjarige leeftijd, trouwde Antonetta met Johannes Jozephus van Haaren (1880-1929), die zij in het winkeltje had leren kennen en verhuisde naar de Vissersstraat 5. Samen kregen zij drie kinderen: Franciscus (Frans), Wilhelmus (Wim) en Maria (Ria) van Haaren. Volgens de overlevering binnen de familie, zoals verteld door kleindochter Mariette, had het gezin het goed. Johannes werkte als boekhouder voor de suikerfabriek in Steenbergen. In zijn vrije tijd verzorgde hij paardenverzekeringen voor lokale ondernemers, hij richtte een likeurfabriek op en ging met vrouw en kinderen in een motor met zijspan over de Alpen op vakantie naar Rome.

Het avontuurlijke en ondernemende karakter van grootvader Johannes was volgens Mariette ook kenmerkend voor zijn zoon, de latere vader van Mariette, Wim van Haaren (*1910). Wim en zijn broer Frans studeerden nog maar kort in Delft toen hun vader plotseling kwam te overlijden aan een blindedarmontsteking. Op negentienjarige leeftijd moest Wim als jongste zoon gaan werken om zijn moeder, zijn ongetrouwde zus en oudere broer financieel te ondersteunen.

Mogelijk dankzij de connecties van zijn vader als boekhouder kreeg hij een baan als laatste gemeente-ontvanger van Steenbergen. Voor aanvankelijk honderd gulden per jaar was hij de financieel beheerder die onder andere gemeentelijke belastingen inde en gelden uitbetaalde. Volgens Mariette heeft hij de Steenbergse afdeling van het Wit-Gele Kruis mede opgericht en was hij de oprichter van de plaatselijke bibliotheek, waar zijn zus Ria van Haaren boeken voorlas aan de jeugd.

Ria van Haaren erfde een lange, zwarte japon van haar moeder Antonetta in 1954, maar er waren eigenlijk geen gelegenheden meer om deze te dragen. Dankzij de snelle veranderingen in het modebeeld was de japon halverwege de twintigste eeuw hopeloos verouderd. Ria liet hem echter niet vermaken om aan het huidige modebeeld te voldoen, maar droeg hem als jurylid van de eerste carnavalsoptochten in Steenbergen. In filmopnamen die door haar broer Wim werden gemaakt, is te zien dat zij in de japon haar woning verlaat en met de carnavalsvierders mee loopt; ondertussen maakt zij aantekeningen voor de jurering.

Mariette spreekt liefdevol over haar enige tante: “Tante Ria was ‘tante Ria van heel Steenbergen’. Ze had een gouden hart en was bijna te goed voor deze wereld.” Als ongetrouwde en kinderloze vrouw verdeelde Ria haar liefde over haar familie, de kinderen in de buurt, haar katten en haar honden. Evenals haar broer werkte zij als gemeenteambtenaar, op de afdeling secretarie, maar is bekend gebleven om de liefde en vrijgevigheid voor anderen, haar dieren en voor de carnaval. In 1977 kwam Ria van Haaren vroegtijdig te overlijden door complicaties die waren ontstaan na een operatie. “Haar geplande verhuizing vanuit het ouderlijke huis aan de Vissersstraat in Steenbergen naar een nieuwe, eigen woning in Bergen op Zoom was slechts van zeer korte duur. Bij haar overlijden, stonden de verhuisdozen nog ingepakt in het nieuwe huis”, vertelt Mariette.

Na het overlijden van tante Ria erfde Mariette op haar beurt de japon van haar grootmoeder. Ook voor haar was er vanzelfsprekend geen gelegenheid om de japon te dragen, behalve bij het jureren van de carnavalsoptocht in De Heen en Steenbergen. Want evenals haar tante, droeg Mariette de japon alleen bij deze speciale gelegenheid. Ze deelde, en deelt nog steeds, met haar tante de liefde voor het volksfeest en haar stadsgenoten. Mariette Onland-van Haaren staat lokaal bekend als een actieve, ondernemende vrouw met een stevig karakter, eigenschappen die zij gemeen heeft met haar oma en haar tante.

In 1978 werd Mariette Onland-van Haaren de eerste vrouwelijke wethouder namens het CDA in Steenbergen en klom op tot fractievoorzitter. Zij zette zich in voor de emancipatie van vrouwen en gaf cursussen om hen te leren om te gaan met werk in een politiek mannenbolwerk. Op de vraag wat het betekent om in een wereld van mannen actief te zijn, antwoordt Mariette met een hartgrondig: “Dat je gewoon jezelf moet blijven en dat vrouwen net zoveel kunnen als mannen.”

In het gemeentebestuur gaf Mariette Onland daarnaast blijk van een grote belangstelling voor de plaatselijke geschiedenis. Onder haar wethouderschap werd er voor het eerst een gemeentelijke Monumentencommissie ingesteld. Mariette zette zich onder meer in voor het Beneden Sas. Zo wist zij het Hoogheemraadschap, de gemeente Dinteloord en de gemeente Steenbergen ertoe te bewegen om het afgebrande Sashuis (de sluiswachterswoning) en het bruggetje over de sluis opnieuw te laten plaatsen.

Ook wist zij het authentieke, negentiende-eeuwse pad naar het Beneden Sas te behouden, waar een groot deel van de film over het leven van Merijntje Gijzen werd opgenomen. De originele keien van het pad zouden ten behoeve van het fietsverkeer verwijderd worden en er zou asfalt worden gelegd. Daar was Mariette het echter absoluut niet mee eens: “Dan lopen ze dat stukje maar naast de fiets”, was haar mening. Maar van mannelijke collega’s kreeg zij te horen: “Als jij die keien zo mooi vindt, leg ze dan maar op de markt. Dan kan iedereen ze zien.” Ze trok echter aan het langste eind en het pad werd in originele staat bewaard. Het Beneden Sas is onder de inwoners van de gemeente Steenbergen een geliefde locatie en mag met recht één van de mooiste plekjes van West-Brabant worden genoemd. 

Bronnen

Interview met Mariette Onland-van Haaren, afgenomen op 13 februari 2020 te Steenbergen.