Tachtig Jaar Oorlog in Brabant vastgelegd

De inname van 's-Hertogenbosch

Uiteraard is de strijd in Brabant vastgelegd, soms op heel bijzondere objecten. Zo zijn er uit drie periodes plattegronden van Den Bosch te zien – de getekende plattegrond die Jacob van Deventer rond 1560 maakte als onderdeel van zijn project alle steden in de Nederlanden vast te leggen, een plattegrond die Simon Stevin voor Maurits van Nassau maakte om te onderzoeken waarom het deze zoon van Willem van Oranje in 1603 niet gelukt was de stad te veroveren, en een grote, op zes bladen gedrukte plattegrond die laat zien hoe Maurits’ jongste broer Frederik Hendrik er in 1629 alsnog in slaagde Den Bosch in te nemen.

Dat dit als een enorm belangrijk succes werd beschouwd blijkt niet alleen uit die kaart, maar ook uit de schilderijen die naar aanleiding hiervan zijn gemaakt. Vaak zien we hier Frederik Hendrik, prins van Oranje, als overwinnaar en held op weergegeven, met het profiel van de stad op de achtergrond. Op het merkwaardige, beschilderde reuzenschildpadschild uit de collectie van het Rijksmuseum zit hij heel traditioneel op een steigerend paard, op het schilderij van Jacob Cuyp uit de collectie van het Noordbrabants Museum wordt hij als David afgebeeld die net de reus Goliath – Spanje - met zijn slinger dodelijk heeft geraakt. Aan zijn voeten ligt het afgehouwen hoofd van zijn vijand, met de steen die Goliath trof nog in zijn voorhoofd. De zeven Nederlandse gewesten, als vrouwen weergegeven, zingen de prins verheugd toe.

 

De strijd om Breda

Ook de koning van Spanje boekte Brabantse successen en wilde dat laten weten. Het allerberoemdste schilderij waarin zo’n triomf wordt gevierd is Las Lanzas van Velazquez, een schilderij uit 1634 dat laat zien hoe de gouverneur van Breda, Justinus van Nassau, de sleutels van deze stad nederig overhandigd aan de Spaanse generaal Ambrogio Spinola, die Breda na een maandenlange belegering in 1625 had ingenomen. Dit schilderij, oorspronkelijk onderdeel van de triomfzaal die koning Filips IV in een van zijn Madrileense paleizen liet inrichten, is nu een van de topstukken van het Prado.

 

Een ander werk uit de collectie van het Prado dat dat de belegering van Breda laat zien, is geschilderd door Peter Snayers. Grappig genoeg is de stad met zijn omgeving vol loopgraven, wallen en fortjes, ook hier in een plattegrond weergegeven, en daarmee in een heel ander perspectief dan de rest van het schilderij. Op de voorgrond zien we de Zuid-Nederlandse landvoogdes Isabella van Spanje, dochter van Filips II, die in een koets vanuit Antwerpen het beleg komt bekijken. De wens Breda te heroveren (in 1590 was de stad na de roemruchte list met het turfschip in handen van de Republiek gekomen) was onderdeel van een offensief die tot doel had de opstandige gewesten in het noorden weer onder Spaans gezag te brengen.

Breda werd door koning Filips IV als sleutel naar het noorden gezien, zoals Den Bosch drie jaar later door de Republiek als de sleutel werd gezien om het zuiden verder te veroveren. Doordat Den Bosch met zijn Meierij vanaf 1629 Nederlands bleef en Breda met zijn Baronie door Spanje in 1637 weer moest worden opgegeven, raakte het noorden van Brabant los van de rest van dit gewest. De grens tussen Nederland en België, en dus tussen Noord-Brabant en Belgisch Brabant, is toen tot stand gekomen.

De objecten die in dit artikel worden genoemd, zijn van 12 oktober 2018 tot 20 januari 2019 in het Rijksmuseum te zien, met uitzondering van Las Lanzas.

 

Bronnen

Van der Ham, G., 80 jaar oorlog, Amsterdam, 2018.