Familie
Bij haar geboorte had Johanna Paulina Musters slechts een lengte van 30 cm, terwijl een lengte tussen de 49 en 53 cm het gemiddelde is voor een normaal voldragen baby. Eerst dacht men dat dit kind, het zevende van de familie Musters, dood geboren was, maar de kleine Johanna bleek toch levensvatbaar te zijn.
In totaal telde het gezin Musters negen kinderen die na hun geboorte in leven zijn gebleven: zes meisjes en drie jongens. Vader Michiel, geboren in 1843, was net als zijn vader timmerman. Hij trouwde op 1 februari 1865 met de tweeëntwintigjarige wees Anna Maria Couwenbergh.
Tegelijk met hun burgerlijk huwelijk werd de zestien maanden oude Johanna Aloysia geëcht. Een maand later kwam hun tweede dochter ter wereld. Het merendeel van de Ossendrechtse bevolking had het in die tijd niet breed. Veel mannen waren landarbeider of ambachtsman zoals Michiel Musters en verbleven voor hun werk vaak lange tijd in het buitenland.
Prinses Pauline
Omdat de bij haar geboorte al kleine Johanna Paulina nadien nauwelijks groeide, was ze een opvallende verschijning in Ossendrecht. Overigens bleven bij haar de verschillende lichaamsdelen in gelijke mate in groei achter, een verschijnsel dat geproportioneerde dwerggroei wordt genoemd.
In 1967 schreef de uit Ossendrecht afkomstige redemptorist P.C. Krüter een levensschets van Johanna Paulina op basis van de vele herinneringen van inmiddels hoog bejaarde leeftijdgenootjes van haar. Volgens deze verhalen ging het meisje op haar zesde gewoon naar school. Maar de schoolperiodes werden onderbroken door reizen langs allerlei markten en kermissen. Sinds mensenheugenis was dat het lot van afwijkende mensen.
Ook Johanna Paulina werd daar door haar vader tegen betaling aan het geïnteresseerde kermispubliek getoond. Haar zus Cornelia, die later trouwde met de Belgische kermisreiziger Joseph Verschueren, zat achter de kassa. Deze Verschueren had zelf een bakkraam, maar ging na het overlijden van Michiel Musters in maart 1889 met zijn schoonzusje op tournee. Eerst alleen in Nederland en in België, maar al snel volgden ook reizen naar Duitsland en Frankrijk. En in plaats van markten en kermissen werden er theaters aangedaan.
Volgens de eerdergenoemde Krüter was Verschueren de bedenker van haar nieuwe naam "Prinses Pauline". Destijds ging echter het verhaal dat zij die naam had gekregen nadat ze op de schoot van koningin Emma had gezeten. De publiciteitsfoto's, die tijdens de rondreizen zijn gemaakt, tonen haar vaak op een tafel of op een stoel naast haar zwager. Bij de naam van de fotograaf staat meestal ook een plaatsnaam vermeld, zoals Colombier, La Rochelle en Périgueux in Frankrijk, maar ook Berlijn of New York.
Tijdens de voorstelling sprak Paulientje enkele zinnen in verschillende talen en deed ze een paar dansjes. De toeschouwers moesten zien dat ze echt was. Een mens net als zij, alleen kleiner dan de meeste pasgeborenen.
In deze aflevering van Brabantse Helden leer je alles over het bijzondere leven van Johanna Musters oftewel Prinses Paulientje, de kleinste vrouw die ooit geleefd heeft. (Bron: Brabantse Helden, aflevering 6, Erfgoed Brabant)
Rijkdom en roem
Van de opbrengst van haar optredens had vader Michiel verschillende stukken grond gekocht en een fraai huis laten bouwen in de Dorpsstraat in Ossendrecht. De voorgevel was getooid met het opschrift "Maison Princesse Pauline", uitgevoerd in gouden letters. Dankzij Pauline verkreeg de familie een welstand die zij anders nooit zou hebben bereikt.
Paulientjes laatste tournee voerde haar in december 1894 naar Amerika. Zo ver weg was ze nog nooit geweest. Verschueren had een contract afgesloten met het Proctor-theater op Broadway in New York, dat de publiciteit groots aanpakte. De vele foto's van "Proctors's Princess Paulina" en advertenties in kranten deden het publiek toestromen. Verschueren deed daar nog een schepje bovenop door ƒ 12.000,- uit te loven voor iemand van zeventien die kleiner was dan de 48 centimeters die zijn prinses zou tellen.
Laatste eer
Pauline heeft maar kort van het Amerikaanse succes kunnen genieten. Ze overleed na een ziekbed op 15 februari 1895. Het is niet duidelijk aan welke ziekte ze is overleden. Volgens de regionale krant De Zoom van 10 maart van dat jaar werd ze geveld door een kou met een borstziekte, waarna een hersenziekte volgde, die haar fataal werd. Volgens een ander verhaal overleed ze aan een longontsteking en zouden dokters vóór haar oversteek over de Atlantische Oceaan gewaarschuwd hebben dat haar longen niet tegen de zeereis bestand waren.
De familie weerstond een Amerikaans bod van ƒ 60.000,- op haar lichaam en liet het na balseming naar Ossendrecht vervoeren. De krant De Zoom meldde dat het lijkje vervat was in drie in elkaar passende kisten van brons, glas en eikenhout. In de veranda van "Maison Princesse Pauline" werd ze als een sprookjesprinses opgebaard: gekleed in een blauw jurkje van zijde met op haar hoofdje een gouden kroontje, versierd met diamanten en granaten. Er kwamen zovelen haar de laatste eer bewijzen dat het wel een processie leek, aldus de eerdergenoemde krant. Pauline werd op 8 maart 1895 in een grafkelder op het plaatselijk kerkhof begraven.
Mythische proporties
Na haar dood werd Pauline voor Ossendrecht als het ware een mythische figuur. Kleding die aan Pauline had toebehoord, foto's en andere herinneringen aan haar werden en worden door de inwoners gekoesterd. Vooral na de Tweede Wereldoorlog, toen de villa gesloopt was en haar graf geruimd, kreeg men oog voor het bijzondere levensverhaal van dit meisje. Er kwam een vitrine in het gemeentehuis met onder meer een wasafdruk van haar handje op acht- en op zestienjarige leeftijd, schoentjes, handschoentjes, de plaquette die haar grafkist had getooid en meer van dergelijke voorwerpen.
Nationaal en internationaal kreeg zij opnieuw roem door haar vermelding in het Guiness Book of Records. Hierin staat zij vermeld, ook in de editie van 1996, als het kleinste vrouwtje aller tijden over wie onpartijdige gegevens bekend zijn. Volgens deze opgave had zij bij haar geboorte een lengte van 30 cm. Op haar negende was ze 55 cm lang en woog ze 1500 gram. Later bereikte ze een lengte van 59 cm. Ter vergelijking: de kleinste mannelijke dwerg die ooit geleefd heeft, was de in 1791 geboren Calvin Philips. Deze Amerikaan had op zijn negentiende een lengte van 67 cm.
Het uiteindelijke gewicht van Paulientje schommelde tussen de 3,4 en 4 kilo. Waarschijnlijk was ze te zwaar in verhouding tot haar lengte. Tijdens de lijkschouwing bleek Paulientje 61,2 cm lang te zijn. Merkwaardig genoeg wordt echter in de literatuur steeds opnieuw 48 cm als haar uiteindelijke lengte genoemd. Voor het overige zijn er weinig feitelijke gegevens over haar leven bekend. De verhalen die in het dorp de ronde deden geven de toon aan en komen steeds in variaties terug. Zo blijft het kleinste vrouwtje ter wereld ook lang na haar dood een mythe.
Bronnen
Van Gils, A., Ossendrecht in vertellingen, Zaltbommel, 1974.
Krüter, P., Levensschets van prinses Paulientje, Roosendaal 1967 (typoscript, aanwezig bij de gemeente Ossendrecht)
Dit artikel verscheen eerder in: J. van Oudheusden e.a. (red.), Brabantse biografieën. Levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Noordbrabanders. Deel 4, Amsterdam/Meppel, 1996.
Deze persoon komt voor in Brabantse Helden, een tv-serie geproduceerd door Eendracht Films en Erfgoed Brabant voor Omroep Brabant.