Als kapelaan in Boxtel tegen het socialisme
Na zijn opleiding aan het seminarie te St.-Michielsgestel te hebben voltooid, werd Henri Donders op 30 mei 1896 in de St.-Janskathedraal te 's-Hertogenbosch tot priester gewijd. Nadat hij eerst enkele jaren als kapelaan werkzaam was geweest in Groesbeek, volgde in 1902 zijn benoeming als kapelaan in Boxtel, een gemeente die zich rond de eeuwwisseling had ontwikkeld tot een belangrijk internationaal spoorwegknooppunt met verbindingen naar 's-Hertogenbosch, Tilburg, Eindhoven en het Duitse Wezel.
Henri Donders ging in Boxtel pastoor Eras assisteren. Deze had in 1901 in de nabij het station gelegen wijk Breukelen de H.-Hartparochie gesticht. In deze snelgroeiende wijk, het zogenaamde stationskwartier, woonden vooral arbeiders en beambten van het staatsspoor. Kapelaan Donders, evenals pastoor Eras zoon van een Tilburgse textielfabrikant, was sterk anti-socialistisch. Beide geestelijken zagen het opkomend socialisme als een gevaar voor de katholieke arbeiders.
Toen de bekende dichteres en socialiste Henriëtte Roland Holst-van der Schalk tijdens de spoorwegstaking van 1903 de Boxtelse arbeiders van het staatsspoor wilde toespreken, verbood de geestelijkheid de plaatselijke zaal- en caféhouders om ruimte voor deze S.D.A.P.-bijeenkomst beschikbaar te stellen.
Toch slaagde Henriëtte Roland Holst er in om een zaaltje voor haar spreekbeurt te vinden. De eigenaar van een bij het station gelegen café, in de volksmond 'De Rotte Sok' genaamd, bleek bereid om zijn etablissement ten behoeve van de stakingsbijeenkomst beschikbaar te stellen. De vergadering werd druk bezocht en Henri Donders greep deze gelegenheid gretig aan om met de socialiste, landelijk bekend als 'Rooie Jet', in debat te gaan. De poging van Henriëtte Roland Holst om de Boxtelse spoorwegarbeiders op te wekken tot deelname aan de staking mislukte.
Dat kwam voornamelijk omdat kapelaan Donders de aanwezige spoorwegmensen opmerkzaam maakte op een uitspraak van Jan Oudegeest, landelijk voorzitter van de socialistisch georiënteerde Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel. Deze had het Boxtels spoorwegpersoneel betiteld als 'grotendeels stom en dronken volk'. Deze nogal denigrerende uitspraak van de socialistische voorman gaf de doorslag bij het besluit van het Boxtels spoorwegpersoneel om niet mee te doen met de staking.
Vakorganisatie en bondsblad
Kapelaan Donders echter, tijdens die bewuste stakingsbijeenkomst geconfronteerd met de ongunstige rechtspositie en slechte arbeidsvoorwaarden van het spoorwegpersoneel, besefte de noodzaak van een vakorganisatie op katholieke grondslag voor deze categorie werknemers. Op 22 februari 1903 vond dan ook -mede op initiatief van de Boxtelaren Henri Donders en de latere voorzitter Jan Hellemons- in Utrecht de oprichtingsvergadering plaats van de R.-K. Bond voor Spoor- en Tramwegpersoneel St.-Raphaël. Donders werd, naast tweede bondsadviseur, tevens hoofdredacteur van het bondsblad Het Rechte Spoor, waarvan op 28 mei 1903 het eerste nummer verscheen en dat vanaf 1910 als weekblad ging verschijnen.
Tot aan zijn dood in 1932 bleef Henri Donders in hoge mate het redactioneel gezicht van het bondsblad bepalen. Omdat de kapelaan een enigszins gebochelde rug had, verwierf hij zich onder het spoorwegpersoneel al snel de bijnaam 'de kromme Donders van Het Rechte Spoor'.
Henri Donders genoot ook bekendheid als priester-dichter. Zo schreef hij onder andere de tekst van het bondslied van St.-Raphaël.
In 1926 werd Donders, inmiddels pastoor te Schijndel, benoemd tot bondsadviseur van de toen ruim 12.000 leden tellende R.-K. Bond voor Spoor- en Tramwegpersoneel.
Twee jaar later, bij de viering van het 25-jarig bestaan van de bond, werden de maatschappelijke verdiensten van Donders erkend door zijn benoeming als Ridder in de Orde van Oranje Nassau.
Naar Venlo
In 1930 werd hij rector van het Mgr. Mutsaersoord in Venlo, het herstellingsoord voor leden van St.-Raphaël. Voor de totstandkoming van deze in juli 1930 geopende instelling, gericht op de verzorging van rust- en herstelbehoevende bondsleden, had Donders zich bijzonder ingespannen. Dit vooral als lid van een comité dat zich ten doel stelde om tussen juni 1925 en februari 1928, de maand waarin het zilveren bestaansfeest van de bond werd gevierd, geld bijeen te brengen voor de bouw van het herstellingsoord. Via Het Rechte Spoor voerde Donders intensief propaganda om geld voor dit doel bijeen te brengen. Ook stimuleerde en activeerde hij allerlei plaatselijke en landelijke acties.
In dit Mgr. Mutsaersoord overleed Henri Donders op 21 oktober 1932 op 62-jarige leeftijd. Overeenkomstig zijn wens werd hij aldaar begraven op 25 oktober 1932.
Bronnen
Donné, H.F.P., Vijftig jaar St.-Raphaël, Venlo, 1953.
Gouden jubileum H. Hartparochie, gedenkboek, Boxtel, 1951.
Koster, A., Van herstellingsoord tot centrum gezondheidszorg, Venlo, 1987.
Colsen, J.P., Poels, Roermond, Maaseik, 1955.
Dit artikel verscheen eerder in: J. van Oudheusden, e.a. (red.), Brabantse biografieën. Levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Noordbrabanders. Deel 1, Amsterdam/Meppel, 1992.