Zestien was hij, toen de oorlog uitbrak. In de twee daaropvolgende jaren broedde de jongen op zijn Grote Plan. Waar hij de moed vandaan haalde, blijft gissen. Had Johan een strijdlustig karakter? Of vond hij vertrouwen in de naam van de dorpsharmonie, die De Goede Hoop heette?
Het is 1942. Johan, die zich bij de geallieerden wil aansluiten, is vastbesloten om de oversteek naar Engeland te wagen. Maar tussen droom en daad staan Wehrmacht en praktische bezwaren. Hij verzint een list: in een mengeling van lef en lichtvaardigheid meldt hij zich aan bij de Luftwaffe. Een vliegbrevet heeft hij nog niet, maar alleen al het vooruitzicht van desertie geeft Johan vleugels.
Spionage
Het Duitse leger lijft hem in bij de infanterie. In de hoop dat hij in Libië zal kunnen deserteren, geeft Johan zich op voor het Afrikaleger van de Duitse veldmaarschalk Rommel. Maar ook die nooduitgang bereikt hij niet. In 1942 wordt hij naar het Oostfront gestuurd. Drie weken na zijn aankomst zoekt Johan zijn toevlucht achter de Russische linies. Zo hoopt hij via een omweg alsnog de westerse geallieerden te bereiken.
Aanvankelijk behandelen de Sovjets hem fatsoenlijk, al houden ze hem krijgsgevangen. Maar al snel werkt Johan zich verder in de nesten: in het gevangenenkamp van Tambov vraagt hij aan een theoloog om een vertrouwelijke brief te smokkelen. Het schrijfsel belandt in Russische¬handen. De envelop, die "aan de Nederlandse vertegenwoordiger te Algiers of aan de Engelse geheime dienst" is geadresseerd, wekt argwaan.
Op verdenking van spionage arresteren de Sovjets hem. In 1946 wordt Johan tot tien jaar dwangarbeid veroordeeld. Zo eindigt zijn hunker naar het westen in de strafkampen van het oosten.
Grassigaretten
Na ruim zes jaar gevangenschap in Centraal-Azië en Siberië keert Johan in Nederland terug. Zijn missaal is het enige dat de avonturen heeft overleefd. Wel zijn er bladzijden uit gescheurd, om grassigaretten van te rollen. Na zijn terugkeer bezoekt Johan de Sint-Jan in Den Bosch, waar hij naar verluidt snikkend voor het beeld van de Zoete Lieve Vrouw neervalt.
Er volgt een retraite van een half jaar in trappistenklooster Achelse Kluis. Daar schrijft hij het boek Ik Was Een Der Millioenen, met de ondertitel 3650 Dagen in Rusland en Siberië. Van het boek, dat leest als het lijdensverhaal van een zwaarbeproefde katholiek, volgen vertalingen in het Duits, Engels en Spaans. Het levert hem zelfs een bedankbrief van bondskanselier Adenauer op. Ook houdt Wigmans drukbezochte lezingen in Nederland, België en Duitsland, waarbij hij zich bitter over Stalin en de Sovjet-Unie uitlaat.
Sommigen lusten wel pap van zijn getuigenissen. Zo stelt een invloedrijk pater dat Maria, bij haar verschijning in Fatima, de kwellingen van Johan en anderen gelovigen in de Sovjet-Unie had voorspeld. Dat zou Wigmans tot een apostel van Fatima maken. Maar in de ogen van de Communistische Partij van Nederland zijn de lezingen van Wigmans een katholieke doofpotactie. Oogmerk: de weinig daadkrachtige houding van de rooms-katholieke kerk in de oorlog verbloemen. De partij stelt er zelfs vragen over in de Tweede Kamer.
In 1956 drenkte een journalist van De Telegraaf – nota bene het dagblad dat wegens collaboratie een naoorlogs verschijningsverbod van vier jaar kreeg – het boek van Wigmans in een badje met scepsis. Was het niet al te naïef wat Johan had gedaan? De Telegraaf-redacteur: "Het kan ook zijn dat hij een doodgewone fascist was. Het waarschijnlijkst lijkt mij echter, dat hij een jongeman was die een beetje avontuur zocht."
Deed Johan dat, of zocht het avontuur hem? Op sommige vragen volgt eeuwige stilte.
In 2014 is Johan Wigmans overleden.
Bronnen
Artikelen uit de Volkskrant, Limburgsch Dagblad en de Telegraaf, Zie: https://www.delpher.nl (stand op 16 augustus 2018).
Tames, I., Doorn in het vlees: foute Nederlanders in de jaren vijftig en zestig, Amsterdam, 2013.
Wigmans, J., Ik Was Een Der Millioenen, Huissen, 1958.
https://eenvandaag.avrotros.nl/item/expositie-over-vergeten-nederlandse-goelag-slachtoffers/ (stand op 16 augustus 2018).