Het boomloze hoogveengebied van de Peel, op de grens van Brabant en Limburg, was eeuwenlang een troosteloos en vrijwel ontoegankelijk gebied. De bewoners van de omringende plaatsen staken er turf voor brandstof, zodat al in de negentiende eeuw flinke delen van het oorspronkelijke hoogveen waren verdwenen.
Halverwege de negentiende eeuw verwierf de familie Van de Griendt grote delen van de Peel en begon er vele honderden hectaren te vervenen voor brandstof en turfstrooisel. Jan van de Griendt (1804-1884), een Bossche koopman, stichtte het dorp Helenaveen, dat hij vernoemde naar zijn echtgenote. Zijn zonen lieten net over de grens met Limburg het dorp Griendtsveen bouwen. De gemeentearchitect van Eindhoven, Louis Kooken (1867-1940) ontwierp het dorp. Tussen beide dorpen werd als particulier initiatief de Helenavaart gegraven en werden turfstrooiselfabrieken gebouwd.
De turfstrooiselfabriek van de Maatschappij Helenaveen uit 1881. (Foto: Marc Bolsius, Erfgoed Brabant)
Na de Eerste Wereldoorlog zakte de markt voor turf en turfstrooisel in, maar pas in 1930 werd in de Peel het eerste natuurreservaat ingericht. Na de Tweede Wereldoorlog kocht Staatsbosbeheer delen van de Groote Peel, waarvan ze een nationaal park maakten van bijna 1500 hectare. Elders, zoals in de Deurnese Peel, ging de vervening mondjesmaat door tot in de jaren tachtig, waarna ook dit gebied deel werd van een omvangrijk natuurreservaat. De sporen van vroegere vervening zijn echter nog overal herkenbaar.
Bronnen
Caspers, T. e.a., Natuur in Noord-Brabant. Twee eeuwen plant en dier, Haaren, 1996.
Van Oudheusden, J., Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014.
Van Uytven, R. (red.), Geschiedenis van Brabant, van het hertogdom tot heden, Zwolle, 2004.
Dit artikel is een bewerking van een tekst uit J. van Oudheusden, Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014, 213.