Bouw
In 1847 werden de eerste contouren van het fort gebouwd. Het bestond toen alleen uit een bomvrije toren, een ronde aarden verdedigingswal en een gracht met ophaalburg. Vanaf het dak van het torenfort kon de omgeving worden geobserveerd en met kanonnen worden beschoten. In de toren waren schietgaten aangebracht om aanvallen van dichtbij te kunnen afslaan.
Innovatie
Als gevolg van de ontwikkeling van de militaire techniek en tactiek werden in de periode 1870-1886 de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie verbeterd, en werden nieuwe forten aan de linie toegevoegd. Ook Fort Altena werd versterkt (1878-1880). Het torenfort werd uitgebreid tot een bastion; aan weerszijden van de toren werd een kazerne opgetrokken. Tevens werden er vier remises gebouwd, waarin het geschut en de munitie werden opgeslagen. Ten slotte werd in deze periode nog een fortwachterswoning op het terrein gebouwd.
Einde van de fortenbouw
De introductie van de brisantgranaat in 1885 maakte de gemetselde forten achterhaald. Deze explosieve projectielen dwongen tot nieuwe verdedigingstactieken. Er werd besloten de forten niet weer te verbeteren, maar om in de plaats daarvan te kiezen voor de ontwikkeling van een mobiel leger.
Rol in de Eerste en Tweede Wereldoorlog
Tijdens de mobilisatieperiodes van 1914-1918 (Eerste Wereldoorlog) en 1939-1940 (begin Tweede Wereldoorlog) was Fort Altena in staat van paraatheid. Soms waren er tot 300 mensen aanwezig. Er hebben geen gevechten plaatsgevonden, maar na de Tweede Wereldoorlog heeft het fort van 28 september 1946 tot 28 februari 1949 dienst gedaan als interneringskamp voor collaborateurs.
In 1951 verloor Fort Altena (net als de meeste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie) haar status van verdedigingswerk. Defensie bleef het fort wel gebruiken.
Herbestemming
In 2003 is Fort Altena van Defensie overgegaan naar Brabants Landschap. Vanaf 1999 zijn de Kwartiermeesters betrokken bij de ontwikkeling van het fort als publiekstoegankelijk locatie. Daarbij wordt er voortdurend evenwicht gezocht tussen commercie, natuur en cultuurhistorie. Zo dient het fort onder meer als educatief centrum van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het Brabants Landschap, als Brabantse Natuurpoort en als locatie voor feesten en vergaderingen.
Bronnen
Jans, L., Broeke, A., e.a., Fort Altena en de A27: 10 ontwerpen, Breda, 2008.
Kenniscentrum Hollandse Waterlinies, “Fort Altena”, via http://hollandsewaterlinie.erfgoedsuite.nl/algemene-onderdelen/zoeken/@1227/7-fort-uppelse-dijk/ (stand 24 mei 2018).
Visser-Kieboom, H., Fort Altena, Amsterdam, 2009.
Dit artikel is een bewerking van een tekst van M. Schlingmann, zoals eerder gepubliceerd op www.brabantserfgoed.nl