De stad trok niet alleen kooplui uit Nederlandse gewesten, maar ook Engelsen en Schotten, Fransen en Italianen, Spanjaarden, Portugezen en ‘Oosterlingen’ van het Hanzeverbond. Die kwamen allemaal af op de twee jaarmarkten van elk twee weken die in Bergen op Zoom gehouden werden. De een na Pasen, de ander – Koudemarkt genoemd − na Allerheiligen half november.
Op de markten werd gehandeld in marktkramen op de straten en pleinen, in de lakenhal en in speciale handelshuizen, bijvoorbeeld die van de Engelsen en de Oosterlingen. Daar werden veel verschillende producten verhandeld, zoals ruwe wol, lakense stoffen (geweven wol), huiden, lood en tin, lederwaren, specerijen en ook meekrap, de rode verfstof die verbouwd werd in de omgeving van de stad.
De Paasmarkt en de Koudemarkt waren vrije markten: voor, tijdens en na de markt gold in totaal zes weken een vrijgeleide en een marktvrede. Kooplui konden gerust zijn dat ze niet zouden worden opgepakt voor schulden van een stadgenoot en dat oplichting of andere wandaden tijdens de markt streng zouden worden bestraft.
De Grote Markt te Bergen op Zoom met in het midden de Sint-Gertrudiskerk. Hans Bol, omstreeks 1587, tempera op perkament. De heuvel linksboven is fantasie, maar de rest van de afbeelding klopt. (Bron: Museum het Markiezenhof)
Dat de Bergse Paasmarkt aansloot op de Pinkstermarkt van Antwerpen, net zoals de Koudemarkt precies volgde op de Antwerpse Bamismarkt in oktober, maakte het voor handelaren extra aantrekkelijk om naar het Scheldegebied af te reizen. Het was de heer van Bergen op Zoom geweest, Hendrik VII van Boutersem (ca. 1315-onbekend) die de stad in 1365 het privilege van twee vrije jaarmarkten had verleend.
Later werd het voorrecht, en dan vooral de bepalingen van vrijgeleide en marktvrede, nog enkele malen door de Brabantse hertogen bevestigd. Zoals in een charter, dat op 21 oktober 1428 door hertog Filips van Sint-Pol (1404-1430) werd ondertekend.
Veel van wat we over de markten weten, danken we aan de vroegere stadsarchivaris van Bergen op Zoom, Korneel Slootmans (1900-1992), die van zijn tweeënnegentig levensjaren er wel zestig besteedde aan de studie van de Paasmarkt en de Koudemarkt. Zijn kennis resulteerde in een monumentale studie van bijna 1800 bladzijden, die in 1985 in drie banden werd gepubliceerd.
Bronnen
Slootmans, C., Paas- en Koudemarkten te Bergen op Zoom 1365-1565, Tilburg, 1985.
Van Oudheusden, J., Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, 's-Hertogenbosch, 2014.
Van Uytven, R., (red.), Geschiedenis van Brabant, van het hertogdom tot heden, Zwolle, 2004.
Dit artikel is een bewerking van een tekst uit J. Van Oudheusden, Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014, 56.