De Roman-Visscherkaart

Zelfs het formaat is indrukwekkend, want de kaart meet 1,67 bij 2,17 meter. Dergelijke wandkaarten, met de hand ingekleurd, op linnen geplakt en voorzien van ophangstokken, kostten ook in de tijd dat ze gemaakt werden al een vermogen. Ze waren dan ook bedoeld als een pronkstuk in een interieur, bijvoorbeeld in een vergaderzaal in het stadhuis, of gewoon thuis bij een welgestelde aan de muur, zoals ook te zien is op de schilderijen van Johannes Vermeer (1632-1675).

Er zijn van deze kaart nog enkele exemplaren bekend, maar dat van de Brabant Collectie in de Universiteit van Tilburg is het meest volledig. De kaart heeft een kleurrijke titelrand: een versiering met stadsgezichten links en rechts en aan de onderzijde ook een gedrukte Nederlandstalige en Franstalige beschrijving van het hertogdom Brabant.

De kaart bestaat uit twaalf verschillende bladen, die werden gedrukt en uitgegeven door de firma Visscher, in de Gouden Eeuw een gerenommeerd uitgevershuis van kaarten en prenten aan de Kalverstraat in Amsterdam. Hij is deels gebaseerd op eerdere kaarten, zowel van de Visschers zelf als van beroemde vakgenoten zoals de families Blaeu en Hondius.

De tekenaar, drukker en kunsthandelaar Claes Jansz. Visscher (ca. 1587-1652) was begonnen met het verzamelen en het bewerken van het materiaal, waardoor zijn naam dan ook pontificaal op de titelrand van de kaart staat. Hij overleed echter in 1656 en het werk werd voortgezet door zijn zoon Nicolaes I Visscher.

De stadsgezichten aan weerszijden van de kaart zijn vermoedelijk van de hand van Pieter Hendriksz Schut (ca. 1618-na 1666), al sinds circa 1635 als graveur bij Visscher in dienst. De dertien stadsgezichten zijn ‒ niet altijd even nauwkeurige ‒ profielen van Brabantse steden en een gezicht op het Hof van Brabant op de Koudenberg in Brussel.

De Brabantse kaart maakte deel uit van een groter project, dat ook kaarten van Zeeland en Vlaanderen omvatte. Daarom werd samengewerkt met de Middelburgse uitgever en boekverkoper Zacharias Roman (1595-1670/1680), die juist veel Zeeuws kaartmateriaal had bijeengebracht.

De Brabantse kaart met zijn gedetailleerde topografie is voor het eerst uitgegeven in 1656. Het exemplaar in Tilburg is van een tweede editie uit 1661. De Tachtigjarige Oorlog en de Vrede van Munster hadden toen al een eind gemaakt aan de eenheid van het hertogdom Brabant. Het zou echter tot in de achttiende eeuw duren voor de cartografen die nieuwe staatkundige werkelijkheid ook daadwerkelijk in hun kaarten verwerkten.

 

Bronnen

Thorissen, E., “De Roman-Visscherkaart, een cartografisch topstuk”, in: In Brabant (jrg. 2, nr. 2, 2011), 32-35.

Van Ham, W. en Danckaert, L., De wandkaart van het Hertogdom Brabant, uitgegeven door Nicolaas Visscher en Zacharias Ramon (1656), Alphen aan de Rijn, 1997.

Van Oudheusden, J., Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014.

Van Uytven, R. (red.), Geschiedenis van Brabant, van het hertogdom tot heden, Zwolle, 2004.

 

Dit artikel is een bewerking van een tekst uit J. Van Oudheusden, Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014, 138.