Vooroorlogse periode
Janus werd geboren als zoon van Franciscus (1893-1970) en Wilhelmina (1893-1958 Oerle) Hagelaars – Jansen in Oerle. Hij had een broer en drie zussen. Vader, beter bekend als "Ciske de Kuiper" had café ‘De Linden’ op nummer 58 van de Oude Kerkstraat.
Janus bezocht de lagere school in Oerle en daarna in Eindhoven de ambachtsschool, waar hij werd opgeleid tot automonteur. Van 1938 tot 1941 werkte hij bij verschillende garagebedrijven. Daarna werkt hij ook nog 11 weken op het vliegveld Welschap, toen Fliegerhorst Eindhoven genoemd.
Hij was voor het begin van de oorlog al goedgekeurd voor de militaire dienst en had zich als vrijwilliger aangemeld voor het Nederlands Oost-Indisch leger. Op 19 mei 1942 zou hij in actieve dienst gegaan zijn, maar door de Duitse inval werd zijn dienstplicht uitgesteld.
Het gezin van Franciscus en Wilhelmina Hagelaars – Jansen met uiterst rechts Janus. (Bron: Archief familie Hagelaars)
Engelandvaarder, een reisverslag
Met zijn vriend Meulenbroeks vatte hij het plan op om naar Engeland te gaan. Via een kloosterbroeder en Thomas van den Boomen uit Wintelre kreeg hij het adres van baronesse Helena Schoenmaeckers (1894-1945) in Amby, bij Maastricht. Ze kregen van haar de opdracht om met 1150 gulden elk terug te komen. Dat geld zou dan omgewisseld worden in Belgische en Franse franken voor de reis. Ook zouden ze contactadressen krijgen voor onderweg. Op 18 februari 1942 gingen Meulenbroeks, van den Boomen en Hagelaars per fiets naar Arendonk, per tram naar Antwerpen en per trein via Brussel naar Doornik (Tournai).
’s Nachts gingen ze te voet de Franse grens over en vervolgens per trein van Lille naar Parijs. Hun contactpersoon bleek onvindbaar en ze besloten door te reizen naar Les Laumes, halverwege Parijs en Lyon. Daar staken ze te voet de demarcatielijn tussen het door de Duitsers bezette deel van Frankrijk en het deel dat door een Duitsgezinde Franse regering gecontroleerde werd, over. Tijdens de treinreis naar Lyon werden ze door de Franse gendarmes aangehouden en gedwongen zich te gaan melden bij het vreemdelingenlegioen in Marseille. Na drie dagen in de kazerne van het legioen mochten ze naar de kerk, maar in plaats daarvan gingen ze naar het Nederlands consulaat. Daar werd hen aangeraden niet te tekenen en te vluchten. Bij de vlucht werden ze gearresteerd, zwaar mishandeld en drie dagen in de gevangenis opgesloten. Na vrijlating kwamen ze via het consulaat vervolgens in een Nederlands kamp bij Toulouse.
Op 30 september 1942 trokken ze in konvooi naar Madrid en verder naar de havenstad Cadiz in het zuiden van Spanje. Op 6 oktober scheepten zij in op de “Cabo de Buena Esperanza” naar Curaçao, waar zij op 25 oktober aankwamen. Via contacten met de Nederlandse Shell-gemeenschap daar kon Janus aanmonsteren als vijfde machinist op de Belgische olietanker “Laurent Meeuws” die via New York in een konvooi naar Engeland zou varen.
Verslag van het verhoor van Janus Hagelaars door Oreste Pinto. (Bron: Oreste Pinto, 4 januari 1943, Nationaal Archief)
In Engeland en India
De bestemmingshaven was Avonmouth bij Bristol. Daar aangekomen meldt hij zich bij de autoriteiten en wordt hij overgedragen aan de militaire contraspionage. Na het gebruikelijke verhoor door overste Oreste Pinto (1889-1961) op de Royal Victoria Patriotic School, dat alle Engelandvaarders uit Nederland ten deel viel, werd Janus ingedeeld bij de Irene Brigade. Het relaas hierboven is grotendeels gebaseerd op het verslag van het verhoor door Pinto van 4 januari 1943.
Op 8 februari 1943 werd Janus overgeplaatst naar nr. 2 Dutch Troop van Inter-Allied Commando. Hij werd daar opgeleid tot een van de eerste Nederlandse commando’s. Op 24 februari 1943 kreeg hij de dapperheidsonderscheiding, het kruis van verdienste, voor zijn ontsnappingstocht uit Nederland uitgereikt.
De onderscheidingen van Janus Hagelaars:
(linksboven en verder met de klok mee)
Penning Koninklijke Nederlandse brigade Princes Irene vijftigjarig jubileum, 1941 – 1991, Verzetsherdenkingskruis, Oorlogsherinneringskruis met gesp Arnhem – Nijmegen – Walcheren 1944, Kruis van Verdienste. (Bron: Archief familie Hagelaars)
Na zijn commando-opleiding werd hij in december 1943 met andere commando’s naar Brits Indië gestuurd om daar te worden ingezet. Hij behoorde daar bij de groep die in reserve gehouden werd. Op 15 augustus 1944 was hij met de rest van nr. 2 Dutch Troop terug in Engeland. De meesten van hen namen deel aan de Operatie Market Garden vanaf 17 september. Vijf commando’s echter waaronder Janus Hagelaars en Ab van Creveld, zijn vriend en metgezel na Curaçao, werden aangewezen als lijfwacht van Prins Bernhard (1911-2004). De andere drie waren een luitenant en twee korporaals.
Terug in Oerle
Met de prins arriveerde hij op 23 september in bevrijd Eindhoven. Hij kreeg toestemming om zijn ouders en verloofde te bezoeken in Oerle op 4 oktober. Hij was vergezeld van de andere leden van de lijfwacht, met uitzondering van zijn buddy Ab van Creveld.
De volgende ochtend vertelden de drie leden van de lijfwacht aan Ab van Creveld, dat Janus Hagelaars was gedood in het niemandsland in Nuland-Geffen. Ab was woest vanwege de erecode van de commando’s om nooit iemand, gewond of dood, achter te laten. Hij kreeg het voor elkaar om met een van de korporaals met een jeep terug te keren naar de plaats waar Janus was gesneuveld. Halverwege echter achtte de korporaal het te gevaarlijk om verder te gaan. Alleen dreigen met de krijgsraad zorgde ervoor dat Ab van Creveld akkoord ging. Mede daardoor bleef het stoffelijk overschot van Janus Hagelaars lang in de open lucht liggen in het niemandsland. Op 27 oktober 1944 is Janus Hagelaars begraven op het kerkhof van Oerle.
Op 3 juni 1982 werd Janus Hagelaars herbegraven op het Nationaal Ereveld Loenen (vak E, nr. 1260). Op het kerkhof in Oerle is nog een gedenkplaat te zien.
Het graf van Janus Hagelaars op het ereveld in Loenen. (Foto: Archief familie Hagelaars)
Nog veel vraagtekens
Waarom gingen de vier mannen na het bezoek aan Oerle naar Nuland-Geffen, zo’n vijftig km verderop? In de archieven is niets terug te vinden van geplande acties. Ook Ab van Creveld kreeg er niets over te horen. Als reden voor het feit dat hij overal buiten is gehouden werd gegeven, dat hij van Joodse afkomst was en daardoor extra risico liep.
Navraag bij het Koninklijk Huis Archief leverde niets op. De reactie van de particuliere secretaris van prins Bernhard leverde desgevraagd de volgende quote op: “... U mede te delen dat de Prins zich de heer Hagelaars niet herinnert en dat deze ook in het persoonlijk archief van Zijne Koninklijke Hoogheid niet voorkomt.”
Het blijft toch moeilijk voor te stellen dat je een lid van je persoonlijke lijfwacht, die sterft in het harnas, niet kunt herinneren. De vraagtekens rond de de dood van Janus Hagelaars werden alleen maar groter hierdoor, antwoorden zijn echter niet meer te verwachten.
Bronnen
Brief van de Dienst van het Koninklijk Huis van 1 november 1995, kenmerk 993/FU/PL
Archief Stichting Zeelst Schrijft Geschiedenis
Brief van de Dienst van het Koninklijk Huis van 20 november 1995, kenmerk 1018/FU/PL
Archief Stichting Zeelst Schrijft Geschiedenis
Rosen Jacobsen, E., De Sprong: herinneringen 1940-1945, Wassenaar, 2015.