Filips de Schone was de zoon van Maria van Bourgondië (1457-1482) en Maximiliaan I van Oostenrijk (1459-1519). Toen zijn moeder door een ongeluk tijdens de jacht in 1482 om het leven kwam, waarna Maximiliaan het regentschap voor de Bourgondische erflanden op zich nam. De expansiepolitiek van Maximiliaan bracht hem echter al snel in conflict met de Vlaamse en Brabantse adel.
De Vlaamse Opstanden
Gedurende de eerste opstand richtte Vlaamse en Brabantse edelen een regentschapsraad voor Filips de Schone op, om zo de invloed van Maximiliaan in Vlaanderen en Brabant te beperken. Dit resulteerde echter in een strafexpeditie van Maximiliaan, die met een leger Duitse huurlingen het verzet brak.
In 1487 brak onder een steeds verder toenemende belastingdruk wederom opstanden uit. Nadat Maximiliaan in Brugge gevangen was genomen en een akkoord had bereikt met de Staten-Generaal over de heerschappij over Vlaanderen, stelde hij echter alsnog strafexpedities in om zijn invloed over Vlaanderen te herstellen. De pacificatie verliep voorspoedig en met de Vrede van Senlis, waarmee Maximiliaan vrede sloot met Frankrijk, werd ook een van de hoofdoorzaken van de onvrede weggenomen.
Politiek van Filips de Schone
Na zijn de facto aanstelling als keizer van het Heilige Roomse Rijk in 1493 hield Maximiliaan zich weinig met het bestuur van de Bourgondische Nederlanden bezig. In 1494 werd Filips meerderjarig verklaard en nam het bestuur van de Bourgondische erflanden zelf in handen, waardoor het regentschap van Maximiliaan officieel ten einde kwam. Het beleid van Filips verschilde op een aantal punten met dat van zijn vader.
Zo probeerde hij tussen Engels-Franse spanningen neutraliteit te behouden en centraliseerde hij het bestuur van de Bourgondische Nederlanden door de Grote Raad te Mechelen te vestigen. Daarnaast wist hij in 1496 een handelsverdrag, de Intercursus Magnus, te sluiten met Engeland. Met dit handelsverdrag werd de wol- en textielhandel tussen Engeland en de Bourgondische Nederlanden hervat, nadat deze enkele jaren eerder onder embargo was gekomen. Het financieel gewin van dit verdrag was echter van korte duur; in 1506 strandde het schip van Filips in Engeland en werd door Hendrik VII overgehaald de Intercursus Malus te tekenen, waarbij Engels textiel werd uitgezonderd van belasting. Daarbij wist Hendrik een huwelijk tussen hemzelf en de zus van Filips, Margaretha van Oostenrijk, te bedingen.
Huwelijk
Een andere wijze waarop Filips zijn politieke macht uitbreidde was met het huwelijk met Johanna van Castilië (1479-1555). Met het huwelijk werd de basis gelegd voor een groot Habsburgs rijk, dat als een machtsblok tegen Frankrijk kon optreden. Na het overlijden van Isabella van Aragon in 1504 claimde Filips ook de heerschappij over het koninkrijk Castilië, door zich in Brussel uit te laten roepen tot koning.
In 1506 scheepte hij zich samen met Johanna in om de troon daadwerkelijk op te eisen in Spanje. Na af te zijn gereisd naar Spanje werd hij door de Cortes, de raad van edelen, officieel erkend als koning-gemaal van Castilië. Daarmee werd de basis gelegd voor de band tussen de Nederlanden en Spanje. Drie maanden na zijn benoeming door de Cortes stierf Filips plotseling in Burgos. Al snel na zijn dood deden geruchten de ronde dat hij was vergiftigd in opdracht van Ferdinand van Aragon, om zo de troon in Spaanse handen te houden, maar de meest geaccepteerde doodsoorzaak van Filips is tyfus.
De dood van Filips zorgde volgens de overlevering ervoor dat Johanna verward raakte, wat haar de bijnaam “de Waanzinnige” opleverde. De vraag is echter in hoeverre hiervan sprake is geweest: door haar als waanzinnig af te schilderen, konden zowel haar vader Ferdinand als later haar zoon Karel V aanspraak maken op haar erflanden.
Johanna de Waanzinnige bij de kist van Filips de Schone. (Bron: Francisco Pradilla Ortiz, Doña Juana "la Loca", 1877, Museo del Prado / Wikimedia Commons)
De macht van de Habsburgers
Na de dood van Filips werd Maximiliaan wederom regent van de Bourgondische Nederlanden, ditmaal voor zijn kleinzoon Karel V. Met de dood van Ferdinand van Aragon in 1516 werden ook de Spaanse landen aan het rijk van Karel V toegevoegd, wat resulteerde in het Spaans-Habsburgse rijk. Ook de andere kinderen van Filips en Johanna trouwden met aanzienlijke koningshuizen, waardoor het grootste deel van Europa (en een deel van de Europese koloniën) voortaan onder Habsburgse heerschappij viel.
Bronnen
Fagel, R., e.a., Filips de Schone : een vergeten vorst (1478-1506) (Maastricht, 2008).
Vandenbroeck, P., e.a. Filips de Schone (1478-1506): de schoonheid en de waanzin (Brugge, 2006).