Vermoorde pastoor
Oss huisvestte destijds al een klein jaar 60 Spaanse ruiters en werd zodoende een strijdtoneel in de Tachtigjarige Oorlog. De aanwezige Spanjaarden maakten weinig kans tegen de overmacht van opstandelingen. Oss werd ingenomen, de Willibrorduskerk werd overvallen en de pastoor, die naar het schijnt midden in het biechthoren zat, werd vermoord.
De strijd in de regio rondom Oss werd nog heviger nadat ‘s-Hertogenbosch in 1579 de Spaanse zijde koos. De schutterij van Oss deed dappere pogingen om vanuit de kerktoren en de versterkingen eromheen de stad te verdedigen. Met wisselend succes. De ene keer werden vijandige troepen verdreven, de andere keer dolven de verdedigers het onderspit, waarna brandstichtingen, plunderingen en erger volgden.
Afzien
Het gebied buiten de versterkte plaatsen in het Maasland was onveilig geworden en daardoor flink leeggelopen. Midden jaren tachtig van de zestiende eeuw mislukte de oogst, wat leidde tot een grote hongersnood. In 1599 werd Oss, dat dichtbevolkt was geraakt door allerlei mensen die binnen de Osse stadswallen een veilig heenkomen hadden gezocht, getroffen door een uitbraak van ‘rood melissoen’: dysenterie. Velen stierven aan deze agressieve infectieziekte.
Het Maasland, de streek rondom Oss, lag er begin zeventiende eeuw verlaten bij. Een groot deel van de bevolking was gevlucht, vermoord of overleden door ziekte of hongersnood. Sommige dorpen waren zelfs volledig verlaten en het Maaswater had vrij spel, doordat in het oorlogsgeweld verschillende dijken waren doorgestoken.
Niet vechten maar verleiden
Het Maasland lag tussen de vuurlinies van de Staatse en de Spaanse legers, tussen steden als Den Bosch en Grave waar fel om werd gevochten. Troepen uit beide kampen schuimden Oss en omgeving af op zoek naar eten en soldij. Die dreiging luwde pas in 1609, toen het Twaalfjarig Bestand werd uitgeroepen.
Na het aflopen van de wapenstilstand begonnen de plunderingen weer opnieuw. De Ossenaren namen de verdediging weer ter hand, maar stapten soms ook over op een andere tactiek: niet vechten, maar verleiden. Toen er een contigent muitende soldaten voor de stad verscheen, trakteerde de Osse bevolking hen uit eigen initiatief op eten, drinken en wellicht nog ander vermaak. Met succes, want de stad werd gespaard van plunderingen en brandstichting.
Opstandige pastoor
Na de val van ‘s-Hertogenbosch in 1629 behoorde de Meierij, en dus ook het Maasland, voortaan tot het Staatse gebied. Vanuit de protestantse overheid werd daarom ook een dominee naar Oss gestuurd. Deze Theodorus Texelius arriveerde, onder begeleiding van soldaten, op 7 juli 1633 in Oss. Na zijn officiële installatie kreeg de dominee de sleutels van de kerk en gingen de deuren op slot.
Maar pastoor Matthias Septius, die dus gedwongen werd ‘zijn’ kerk over te dragen aan de protestanten, liet het hier niet bij zitten. Nadat de dominee vertrokken was, brak de Osse pastoor het slot van de kerkdeur open en liet het vervangen door een nieuw slot waarvan alleen hij de sleutels bezat. Texelius beklaagde zich wel bij de landelijke overheid, maar een praktische oplossing bleef uit en de dominee vertrok weer definitief naar ‘s-Hertogenbosch. Septius kwam echter niet ongestraft weg met zijn verzetsdaad.
Een klein jaar later werd hij alsnog opgepakt en gevangengezet. Pas na de Vrede van Munster in 1648 werd de politieke en religieuze situatie in de Meierij definitief. Toen kwam de Osse kerk ook opnieuw (en nu voor langere tijd) in handen van de protestanten.
Bronnen
Van Zuijlen, J., “Stille getuigen”, Brabants Dagblad, 23 mei 2018, via: https://www.bd.nl/dossier-stille-getuigen/even-gauw-een-ulo-oprichten~aacc304d/ (stand op 15 augustus 2018).
Romme, T., “In de vuurlinies van de Opstand”, Osse Canon (venster 14), via: http://www.ossecanon.nl/Theme.aspx?id=252ad33d-167a-45fb-8197-9300f8e05722&sid=70d06364-793d-4466-8bb6-83cedd0abf5a (stand op 15 augustus 2018).
Buijks, H., e.a., Oss, en stad (Oss, 1998).
Buijks, H., “Osse kerk wordt protestants”, 18 november 2016, via: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/osse-kerk-wordt-protestants (stand op 15 augustus 2018).