Roerig verleden
Het klooster Bovendonk vindt zijn oorsprong in de dertiende eeuw, als het door de monniken van de Sint-Bernardusabdij te Hemiksem (Antwerpen) wordt gesticht als uithof. Vanuit de nieuwe stichting worden de omliggende gronden, die tot op dat moment te nat zijn voor landbouw, ontgonnen. Door de boeren die de gronden van het klooster pachten wordt een belasting in de vorm van een tiend afgedragen aan het klooster. Mede hierdoor en de eigen agrarische productie kan het klooster goed in het eigen onderhoud voorzien.
De rijkdom van het klooster nam toe tot ver in de zestiende eeuw, toen het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog zorgde voor politieke onrust in de regio. Het klooster en de bijbehorende gronden brandden gedurende het conflict af en werden vervolgens in 1596 herbouwd, met een verdere renovatie in de jaren '40 van de zeventiende eeuw. Na juridisch getouwtrek aan het einde van de Tachtigjarige Oorlog kwam het kloostercomplex uiteindelijk in handen van het bisdom Antwerpen, waardoor de religieuze invulling van het complex kon worden hervat. De hogere rechtsmacht was echter in handen van het markiezaat van Bergen op Zoom, dat sinds 1533 het eerdere privilege uit 1458 met betrekking tot rechtmacht van de heren van Bergen op Zoom uitoefende.
Geloof en revolutie
Het klooster en de bijbehorende landerijen bleef tot de Franse invasie in 1795 in handen van het bisdom Antwerpen. Als gevolg van de Franse inval werden de gebouwen en gronden van het klooster onteigend; deze werden na de oprichting van het koninkrijk Nederland deels terug gegeven aan de kerk, maar een deel van de gronden bleef in handen van de Nederlandse Staat.
In 1816 werd het seminarie, een katholiek opleidingscentrum dat in 1798 in Breda is opgericht, verplaatst naar Bovendonk. Hier bleef het ook gevestigd na de oprichting van het bisdom Breda, waarna het bisdom in 1892 de volle eigendom van de resterende gronden verwierf van de Nederlandse Staat.
Het interieur van de bibliotheek vanseminarie Bovendonk. (Foto: IJ. Th. Heins, 18 september 2002, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Wikimedia Commons)
Na het verkrijgen van de volle eigendom van Bovendonk werden plannen gemaakt om een nieuw kloostergebouw te realiseren. Onder de plannen van Pierre Cuypers werden het bisschopshuis en seminariegebouw afgebroken en werd in de periode 1907-1908 een nieuw neogotisch kloostercomplex opgeleverd, wat een groter aantal seminarieleerlingen kon huisvesten.
Ontkerkelijking en transformatie
Het aantal seminarieleerlingen nam in de tweede helft van de twintigste eeuw onder de toenemende ontkerkelijking af, waardoor de opleiding verdween uit Bovenhoek. De imposante collectie waardevolle werken werd ondergebracht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, terwijl het gebouw zelf gedurende de daaropvolgende elf jaar leeg stond.
Onder Toon Hommel en Will van Hooijdonk werd in 1979 in het complex een franciscaanse commune gesticht, waardoor het verval van het complex een halt werd toegeroepen en het herstel langzaam begon. Vanuit deze commune werd in 1983 ook weer een priesteropleiding aan Bovendonk aangeboden, die in 2001 werd uitgebreid met een diakenopleiding. Daarnaast is een groot deel van het complex herontwikkeld als onder meer een hotel en brasserie, om op deze wijze het onderhoud van het religieus erfgoed in Bovendonk veilig te stellen.
Bronnen
Bisdom van Breda, “Stichting Restauratie Bovendonk opgericht”, 13 november 2006, via: https://www.bisdomvanbreda.nl/nieuws/stichting-restauratie-bovendonk-opgericht/ (stand op 19 juli 2018).
Bisdom van Breda, “Honderd jaar Bovendonk”, 19 maart 2007, via: https://www.bisdomvanbreda.nl/nieuws/honderd-jaar-bovendonk/ (stand op 19 juli 2018).
BN DeStem, “Rondneuzen in Bovendonk in Hoeven”, BN DeStem (11 oktober 2016), https://www.bndestem.nl/nieuws/rondneuzen-in-bovendonk-in-hoeven~a677a1dc/ (stand op 18 juli 2018).
Huisman, P., “Klooster in seminarie Bovendonk in Hoeven”, https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/klooster-in-seminarie-bovendonk-in-hoeven (stand op 18 juli 2018).
Van den Broek, W., “Miljoenen om Cuypers' erfgoed Bovendonk Hoeven beter uit te nutten”, Algemeen Dagblad (15 december 2017), https://www.ad.nl/roosendaal/miljoenen-om-cuypers-erfgoed-bovendonk-hoeven-beter-uit-te-nutten~a27ffb0d/ (stand op 18 juli 2018).
Dit artikel is een bewerking van een tekst van M. Schlingmann, zoals eerder gepubliceerd op www.brabantserfgoed.nl