Artikel - Gepubliceerd op

Fort Henricus

Fort Henricus Steenbergen_(Atlas_van_Loon).jpg

Fort Henricus (linksonder) op een kaart uit de Atlas van Loon. (Bron: anoniem, ca. 1649, Atlas van Loon / Wikimedia Commons)

Fort Henricus is in 1626 door de Republiek gebouwd om de vestigingsstad Steenbergen, de naastgelegen sluis en het omliggende land te beschermen tegen vijandelijke invallen. Voor die tijd was Steenbergen een speelbal tussen de Spaanse troepen en opstandelingen tegen het Spaanse gezag: keer op keer werd het vestigingsstadje veroverd en geplunderd.

Vijfhoek met Bastion

Fort Henricus was met 11,5 hectare één van de grootste forten in het Zuidwesten van Nederland. Het fort had de vorm van een regelmatige vijfhoek met een bastion op elke hoek. Het bestond uit een aarden wal omgeven door een gracht met een flauw aflopende helling en daarbuiten nog een gracht. In 1634 kreeg het fort een hoornwerk aan de oostzijde van de Steenbergse Vliet, tegenwoordig de West-Brabantse Waterlinie.

 

Meer dan een fort alleen

Binnen de aarden wal lag oorspronkelijk een open ruimte. In de loop der jaren werd deze bebouwd met wachthuizen, barakken, een kerkgebouw, woningen voor officiers en burgers, een bakkerij en toiletten. In Fort Henricus konden wel 450 soldaten worden ondergebracht. In de zeventiende eeuw is er veel fraude gepleegd met het aantal soldaten. Vrouwen verkleedden zich als soldaten zodat het leek alsof er meer soldaten in het fort aanwezig waren. Hierdoor konden er meer middelen worden verkregen.

 

Het fort en de Fransen

Het fort bewees vanaf 1648 verschillende keren zijn diensten, bijvoorbeeld na invallen van de Fransen in 1672 en 1747. Nadat Brabant deel was geworden van het Franse keizerrijk (als onderdeel van de vazalstaat Koninkrijk Holland), laadde koning Lodewijk Napoleon de kanonnen voor de laatste keer in 1809, uit angst voor een mogelijke Britse invasie. In 1816 raakte het fort in onbruik, waarna het werd verkocht om voor landbouwdoeleinden gebruikt te worden.

 

Grondige restauratie

In 2008 werden de eerste aanstalten gemaakt voor een grondige restauratie van het rijksmonument. In 2017 kreeg Natuurmonumenten subsidie om Fort Henricus op te knappen, samen met Stichting Menno van Coehoorn en de Vrienden van de West-Brabantse Waterlinie. De restauratieplannen bestonden onder meer uit een toegangsbrug over de gracht, zodat bezoekers het fort kunnen bekijken. Vanaf het fort ziet men uit over de polders en kerktorens die het huidige landschap domineren en laat een historisch panoramabeeld zien hoe het uitzicht hier bijna 400 jaar geleden was.

 

Bronnen

Koopmanschap, H., en Oude Rengerink, H., Inventariserend veldonderzoek d.m.v. proefsleuven op het Fort Henricus te Steenbergen, Heerenveen, 2007.

Leune, J., Kroniek van het fort Henricus te Steenbergen, Broek op Langedijk, 2017.

Ouhajji, M., “Ereherstel en uitkijkpunt voor Fort Henricus: 'Alsof je een fortwachter bent'”, Brabants Dagblad, 29 mei 2017.

Sophie, G., en Oude Rengerink, H., Archeologische begeleiding met beperkte verstoring Fort Henricus in Steenbergen, Heerenveen, 2008.

 

Dit artikel is een bewerking van een tekst van M. Schlingmann, zoals eerder gepubliceerd op www.brabantserfgoed.nl