Al in de Romeinse tijd vond Bergs aardewerk in alle richtingen zijn weg. Toen in de middeleeuwen de boerennederzetting langs de Schelde en de Brabantse Wal uitgroeide tot een stad werden er binnen de kortste keren weer keramiekovens gestookt. Scherven uit die tijd maken het door hun vorm aannemelijk dat het Vlamingen waren die hier aardewerk produceerden. Bergen op Zoom is ook de eerste stad in Nederland waar in de zestiende eeuw naar Italiaans en Spaans voorbeeld het luxe majolica werd gebakken, voorzien van tinglazuur en kleurrijk beschilderd.
Maar de klei uit de omgeving van Bergen op Zoom leent zich toch vooral voor roodbakkend gebruiksaardewerk, al dan niet met loodglazuur waterdicht gemaakt. Dat is dan ook het typerende Bergs aardewerk dat hier eeuw na eeuw gebakken werd en dat als kookpotten, bakpannen, schotels, schalen, drinkkannen en − niet te vergeten − pispotten zijn weg vond naar de keukens, de eettafels en de slaapkamers in de Nederlanden en ver daarbuiten.
Vanaf de zeventiende eeuw nam de keramiekproductie opnieuw een hoge vlucht: er waren toen in Bergen op Zoom niet minder dan tweeëntwintig pottenbakkerijen in bedrijf. De meeste van deze pottenbakkerijen waren gelegen in een eigen wijk ten noorden van de haven, in het westelijk deel van de stad. Zij waren al in de veertiende eeuw daarheen verbannen om het brandgevaar in het centrum van de stad zoveel mogelijk te beperken. Een positieve keerzijde van deze ballingschap was wel dat ze snelle transportmogelijkheden voor de deur hadden.
Aardewerk wrodt geladen op een schip in Bergen op Zoom. (Bron; Anoniem, begin negentiende eeuw, Het Noordbrabants Museum)
Zo was het nog steeds toen in het begin van de negentiende eeuw een schilderij werd gemaakt van dit deel van de stad, waarop te zien is hoe een schip geladen wordt met aardewerk. Een wat primitief geschilderd, maar betrouwbaar beeld dat de inwoners van Bergen op Zoom honderden jaren achtereen volkomen vertrouwd moet zijn geweest. Niet zo lang geleden werd het geïdentificeerd en vervolgens aangekocht door het Noordbrabants Museum.
Bronnen
Van Oudheusden, J., Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014.
Van Pinxteren, A., “Bergs aardewerk”, in: In Brabant (jrg. 4, nr. 5, 2013), 46-47.
Van Uytven, R. (red.), Geschiedenis van Brabant, van het hertogdom tot heden, Zwolle, 2004.
Dit artikel is een bewerking van een tekst uit J. van Oudheusden, Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014.