In het begin van de vijftiende eeuw bestond Tilburg uit een eenvoudig boerenpleintje in de vorm van een Frankische driehoek met enkele boerderijen en een herberg er omheen. Het was nog geen stad en had geen ommuring. In Tilburg en Goirle tezamen stonden er in 1438 542 huizen. De herbergen in Tilburg waren vaak in handen van belangrijke functionarissen zoals de schout of de secretaris van het dorpsbestuur.
Rond de Heuvel
In 1498 was Jan van de Wouwer en vervolgens diens zoon Jan junior, schout van Tilburg en Goirle en exploiteerden zij tegelijkertijd de herberg ‘Den Herdt” aan de Heuvel.
Adriaen Rijner Crillaerts is in 1513 schout van Tilburg en ook herbergier in De Vos en Craen. De Vos en de Craen stond op de hoek van de Juliana van Tolbergstraat en de Heuvelstraat.
Jan Yewaens van den Hoevel, schoonzoon van Crillaerts en tevoren secretaris van Tilburg en schout van Drunen is in 1540 schout van de heerlijkheid en ook herbergier in ‘Den Herdt’.
In 1558 volgt H. de Roy Yewaens op als schout en als herbergier in Den Herdt. In deze herbergen waren dus vaak de notabelen van de heerlijkheid Tilburg te gast. De heerlijkheid Tilburg en Goirle bestond van 1387 tot 1795, toen werd het de gemeente Goirle en Tilburg. Ook de gilden bezochten deze herbergen.
In de buurt van de Heikese kerk waren er in 1577 De Drie Zwaantjes en de Gouden Zwaan. Op de Heuvel stond een herberg /hotel dat al in 1577 bekend was en De Swaen heette. Dit pand stond op de Heuvel, aan de zuidzijde. Aan de Heuvel had je ook nog De Een Swaen, die stond er al in 1565, op de hoek Heuvel, Heuvelstraat, daaraan was ook een bierbrouwerij verbonden. De Drije Swaentjes is er vanaf 1664, aan de westzijde van de Heuvel.
Richting Rijen
Herberg De Vijf Eiken wordt in 1545 genoemd en was te vinden ten noorden van Rijen, langs de weg van Oosterhout naar Rijen. De eiken waren toen nog klein. In 1657 staat daar een boerderij en in 1661 kon je er aanleggen met paard en voerman. Huybrecht Cornelis Huybrechts begon er een herberg voor handelaars en reizigers en had een bierbrouwerij. .
De pleisterplaats Boerke Mutsaers komt in 1644 voor in de archiefstukken, toen was er sprake van ene Mutsaers die aan de westkant van Tilburg woonde. Deze Mutsaers had bij zijn boerderij waarschijnlijk in die tijd al een uitspanning annex herberg en lag op de handelsroute tussen Tilburg en Breda.
In 1600 is er het Landgoed Dongewijk, aan de rand van de Reeshof, aan de Bredaseweg 600/602. Er was dus geen herberg rond 1500, maar In 1766 wel, toen deed de Villa Dongewijk dienst als herberg en bij de ontvangst van Willem de Vijfde wemelde het er van Duitse edellieden, belangrijke staatsheren en Tilburgse autoriteiten.
Voor het overige zijn er in de genoemde bronnen geen gegevens te vinden over herbergen die dateren van rond 1500 of eerder en gelegen waren in bijvoorbeeld Gilze of Hulten.
Conclusie
Terugkijkend op de verzamelde gegevens meen ik te mogen stellen dat herbergen vanaf hun ontstaan een sociale en economische functie vervulden. Ze waren er in vele soorten en maten, maar in het Tilburg van rond 1500 viel er echter nog nauwelijks een herberg te ontdekken. Tilburg stelde in die tijd in economisch opzicht niet veel voor, pas in 1600 was het een wolstad van enige betekenis. Er was dus weinig reden om het dorp te bezoeken, laat staan er te overnachten. Ook in het gebied tussen Rijen en Tilburg waren er niet veel reizigers. Uit de geraadpleegde bronnen ontstaat het beeld dat andere plaatsen, zoals de meer zuidelijk gelegen oorden Riel en Alphen en het oostelijk van Tilburg gelegen Oisterwijk de reiziger meer te bieden hadden.
Bronnen
https:/www.tilburgsetijdmachine.nl 09-06-2022
RAT, regionaal archief Tilburg, zoeken in foto’s met zoekterm herberg
www.tijdmachineGilze 10-06-2022
www.WikiMiddenBrabant 30-05-2022