Spanningen binnen het huwelijk
Roosje groeit op in onder andere Eindhoven en ’s-Hertogenbosch. Op tweeëntwintigjarige leeftijd trouwt de Joodse Roosje met de Bossche dansleraar Leo Crielaars, haar danspartner. Het huwelijk loopt scheurtjes op door Leo zijn gevoeligheid voor nationaalsocialistische ideeën. Zo roept hij tijdens een ruzie: “Heb je Mijn Kampf niet gelezen? De Joden zullen worden uitgemoord. Misschien heb jij geluk omdat je met mij getrouwd bent.” Deze spanningen zorgen ervoor dat op 18 maart 1940 de echtscheiding tussen hem en Roosje wordt uitgesproken.
Roosje is een mooie en levenslustige vrouw en richt na de scheiding eigen dansscholen op onder de naam Glaser. Haar ex-man, zelf ook een danser, wordt vanaf dat moment haar concurrent.
Glaser dansscholen
Roosjes dansscholen bevinden zich door heel Noord-Brabant en ze maakt zelf naamsbekendheid met eigen dansfilms. Dansen is haar leven. Als in mei 1940 de Duitsers Nederlands binnenvallen weigert Roosjes zich neer te leggen bij de nieuwe situatie.
Ze weigert om een Jodenster te dragen en zegt: “Voor mij geen verplichte gele Jodenster op mijn kleren!” Daarnaast blijft ze haar dansscholen ophouden. Toch is ze genoodzaakt om onder te duiken en in het geheim haar lessen voort te zetten ergens op een zolder in ’s-Hertogenbosch.
Naast haar verzet tegen het Duitse regime, is Roosje ook nog steeds in strijd met haar ex-man Leo. Leo is tegen illegale Joodse activiteiten en weet van Roosje haar geheime bedrijvigheden. Hij schrijft daarom een brief naar de Duitsers om Roosje zo snel mogelijk op te laten pakken. Daarin zegt hij het volgende:
“Joodse dansleraren worden daarin niet toegelaten. Alle Joodse dansleraren houden zich, zover mij bekend, daaraan behalve een zeer brutale Jodin genaamd Roosje Glaser.”
“Ik verzoek u beleefd in deze maatregelen te nemen om aan de illegale activiteiten van genoemde brutale Jodin paal en perk te stellen.”
Leo heeft het hier over de Duitse Kultuurkamer, een organisatie waarbij mensen met een artistiek beroep zich verplicht moeten aansluiten. Voor Joden is dat verboden en kunnen hun artistieke beroep daardoor niet meer uitoefenen. Roosje geeft echter nog steeds dansles. Door deze brief weet de bezetter hiervan en wordt Roosje opgepakt. Zes weken later komt Roosje vrij en duikt ze onder, wanneer ze wordt verzocht te gaan werken in Kamp Westerbork.
Op haar onderduikadres denk Roosje veilig te zijn voor de Duitsers. Maar niets is minder waar. Begin oktober 1942 wordt ze verlinkt, waarop Roosje opnieuw in de boeien wordt geslagen. Ze komt uiteindelijk met haar ouders in kamp Westerbork terecht.
Kamp Westerbork
In het kamp gaat Roosje niet bij de pakken neer zitten. Ze gebruikt haar charmes en zorgt er zo voor dat ze een jonge SS officier voor haar wint. Zo voorkomt ze dat zij met haar familie richting de vernietigingskampen in Polen worden gestuurd.
Van haar verblijf in Westerbork probeert ze het beste te maken. Ze gaat aan de slag als verpleegster en zorgt dat de gevangenen kunnen genieten van muziek- en dansvoorstellingen.
Maar het tij keert. Doordat de jonge SS-officier overgeplaatst wordt, wordt Roosje gescheiden van haar familie. Roosje beland in kamp Vught; haar ouders blijven in Westerbork.
In deze aflevering van Brabantse Helden leer je alles over het leven van Rosa Glaser. (Bron: Brabantse Helden, aflevering 3, Erfgoed Brabant).
Enkele dagen later ontvangt ze een bericht van haar ouders. Haar vader meldt: “Even deel ik u mee dat we weer eens op doorreis zijn. Met hartelijke groeten en spoedig weerzien. Getekend Falk Glaser.” Haar moeder zegt: “Je vader en ik zullen morgen de tocht naar het grote onbekende aanvaarden. Wij weten niet wat het worden zal.” De ouders van Roosje worden overgebracht naar Sobibor. Van niemand in de trein is ooit nog iets vernomen.
Ontsnapping en tocht naar kamp Auschwitz
Ondanks dat ze nu alleen is, blijft Roosje streven naar haar vrijheid. Op een dag verstopt ze zich in een vrachtwagen onder een stapel kleren en rijdt haar vrijheid tegemoet. Haar ontsnappingspoging duurt niet lang. In Utrecht wordt ze in de boeien geslagen, waarna ze over wordt gebracht naar Auschwitz, waar ze in september 1943 aankomt.
In Auschwitz krijgt ze een plek in celblok 10, de plek waar de Duitse arts Josef Mengele (1911-1979) medische experimenten uitvoert. Ook Roosje wordt zijn slachtoffer. Ze wordt gesteriliseerd en krijgt tyfus ingespoten.
Concentratiekamp Auschwitz (Bron: Giraud Patrick, 2006, Wikimedia Commons)
Om haar eigen leven te redden, maakt ze nogmaals gebruik van haar charmes. Ze overtuigd de gestationeerde SS-officieren ervan dat dansen zeer belangrijk is en het lukt haar om binnen het kamp aangesteld te worden als danslerares. Om de hel van Auschwitz te kunnen overleven gaat Roosje dus dansen met de vijand.
Kamp Birkenau en vrijheid
Door een bevriende SS-officier wordt Roosje uiteindelijk overgeplaatst naar kamp Birkenau, Duitsland. Daar is haar leed ook niet voorbij. In Birkenau moet ze andere gevangenen geruststellen en begeleiden naar de gaskamers waar ze worden vermoord. Naderhand moet Roosje de nog warme lichamen verplaatsen van de gaskamers naar de verbrandingsovens. In de avonduren blijft ze actief als danslerares en animeert ze de Duitse soldaten.
In 1945 komt er dan eindelijk een einde aan de verschrikking. Door het einde van de oorlog kan Roosje vertrekken richting Zweden. Waar ze in 1945 hertrouwt met de Zweedse Elon Nordström (-1967) en in 2000 overlijd.
Roosjes keuzes tijdens haar gevangenschap werden na de bevrijding niet door iedereen gewaardeerd. Maar in tijden van gevaar moet iemand ingrijpende keuzes maken om te overleven. Of deze keuzes als goed of fout bestempeld mogen worden, blijft ook vandaag de mensen bezighouden.
Bronnen
Glaser, P., Dansen met de vijand. Het oorlogsgeheim van tante Roosje, Amsterdam, 2016.
Deze persoon komt voor in Brabantse Helden, een tv-serie geproduceerd door Eendracht Films en Erfgoed Brabant voor Omroep Brabant.
Voor meer informatie over Roosje Glaser zie: https://www.roosjefoundation.org.