De oplettende lezer uit de omgeving van deze plaatsen is het misschien opgevallen dat al deze plaatsen aan de Maas liggen behalve één: Haps. Hoe kan het dan er in de middeleeuwen toch een Hapse Maastol is? En waar wordt deze in die tijd geheven?
Al in 1383 vinden we de Hapse Maastol in de archieven terug. Deze wordt dan geïnd in Cuijk. De vrouwe van Haps en de heer van Cuijk hebben dan al afspraken over de Maastol, omdat de Hapse en Cuijkse Maastol waarschijnlijk uit één Cuijkse Maastol zijn ontstaan. Hierbij krijgen de Heer van de heerlijkheid Haps en de Heer van Cuijk beide de helft van de tol. Later in 1501, komt de Hapse Maastol in handen van de Graven Van den Bergh die naast heer van Boxmeer ook Heere van Haps worden. De Hapse Maastol is dus geen tol bij Haps, maar het eigendom ervan is in handen van de Heren van Haps.
Haps en omgeving (Bron: Hendrik Verhees, 1794)
Verplaatsing van de tol
Vanaf hier wordt het ingewikkeld waar de Hapse Maastol geheven wordt. Tollen worden in deze tijd nog wel eens heen en weer geschoven langs de Maas, afhankelijk van de politieke situatie, de veiligheid, degene die de tol heft en nog veel meer mogelijke factoren. Zo wordt de Cuijkse tol op de Maas rondom 1525 geïnd in Grave, maar blijft de Hapse Maastol in Cuijk tot 1574. Dan wordt deze onder Spaans gezag verplaatst naar Grave en komen de beide Maastollen weer onder één collecteur. Een aantal jaar hiervoor, in 1568 legert de Hertog van Alva een Spaans garnizoen in Grave. Dit garnizoen blijft tot 1576 waarna Staatse troepen van Willem van Oranje Grave weer overnemen, nadat de Spanjaarden vrijwillig vertrekken. In 1586 nemen de Spanjaarden onder leiding van Parma de stad Grave echter al weer in.
Van 1606 tot 1648 vindt de tolheffing van Grave plaats in Venlo. Of dit ook om de Hapse Maastol gaat is niet helemaal duidelijk, maar vermoedelijk wordt deze ook geïnd in Venlo in deze periode. Waarom de Graafse en waarschijnlijk ook de Hapse tol naar Venlo verhuist is niet helemaal duidelijk. Het zou iets te maken kunnen hebben met de wisseling van het gezag. In 1602 zijn Grave en het Land van Cuijk namelijk weer in handen gekomen van Prins Maurits. Ook gaat de tol in 1648 weer weg uit Venlo. Aangezien dit hetzelfde jaar is als het einde van de Tachtigjarige Oorlog, met de Vrede van Münster, is het waarschijnlijk dat de oorlog de reden voor verplaatsing is. Hierna zijn er nog van een aantal jaren jaarrekeningen, maar daarna zijn er volgens Rien van den Brand grote gaten in de archieven over de Hapse Maastol. Stukken over deze tol liggen echter verspreid over verschillende archieven dus wie weet duikt er ooit nog meer informatie op. Sporadisch is er een beetje informatie te vinden tot aan de tweede helft van de achttiende eeuw. Dan wordt de Hapse Maastol in Katwijk aan de Maas geheven.
Discussies
Ook is er veel discussie over de Maastol van de Heer van Haps. Tussen 1669 en 1675 zijn er geschillen over de tol tussen de prins van Oranje, Heer van Cuijk, en de Graaf Van den Bergh, Heer van Haps. Omdat de Cuijkse en Hapse Maastollen uit één tol zijn voortgekomen, maken de Heren in den Haag aanspraak op de inkomsten van de Hapse Maastol. In 1648 zijn namelijk veel tollen aan de Maas volledig in Handen van de Staten-Generaal van de Republiek der Verenigde Zeven Provinciën. Uiteindelijk komen de Boxmeerse en Hapse goederen en rechten veel later toch in handen van het Huis van Oranje.
Producten
Over de periode dat de tol waarschijnlijk in Venlo zit, is wel bekend wat er zoal wordt vervoerd over de Maas. Zo zien we tarieven voor zout, koren, wijn, kazen, boter, honing en olie. Ook verschillende soorten hout worden genoemd. Voor verschillende producten staan bepaalde prijzen voorgeschreven waar nog wel eens onenigheid over is. Zo zijn er verschillende processen rondom de prijzen en vrijstellingen van de tol.
Al met al is de Hapse Maastol een ingewikkeld stukje geschiedenis waar maar weinig mensen iets van afweten. Er kan nog veel onderzoek gedaan worden naar de plaatsing van en de geschillen om de Hapse Maastol. Ondanks dat de tol van Haps erg ingewikkeld en opvallend is, is deze tegelijkertijd op veel vlakken ook exemplarisch voor de rest van Brabant. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog is vrijwel iedere tol wel een keer verplaatst zodat het innen van geld ondanks de situatie mogelijk bleef. De Hapse maastol was een belangrijk punt van inkomsten en van ruzie gedurende de middeleeuwen en de periode daarna, maar ook een duidelijk voorbeeld van verplaatsing van tollen in een periode van politieke, maatschappelijke en economische onrust.
Bronnen
Brand R. van den, Haps en het Land van Cuijk. Van prehistorie tot 21e eeuw (Haps 2009) 305-331.
Essink, H.B.M., Een onderzoek naar absolute rechten van de heren van Boxmeer, Haps en Halfsambeek. Een bijdrage tot de rechtsgeschiedenis van de baronie of vrijheerlijkheid van Boxmeer & Sint Anthonis en het Land van Cuijk (Grave 1968) 33-34.
Essink, H.B.M., Een onderzoek naar absolute rechten van de heren van Cuijk. Een bijdrage tot de rechtsgeschiedenis van het Land van Cuijk en de stad Grave (Grave 1967) 57-61.
Brand, R. van den en Douma, H., Land van Cuijk. 33 dorpen en één stad (Boxmeer, 2002) 54-55, 175-176.