Een romaans kerkenlandschap

Deze romaanse kerkjes uit de elfde en de twaalfde eeuw lijken sober en uiterst bescheiden. Juist die eenvoud geeft een bijzonder perspectief aan de explosie van kerkenbouw die zich in de veertiende en vooral de vijftiende eeuw zou voordoen, zowel in de aantallen als in de omvang van de gebouwen en hun vaak rijke vormgeving.

Toch zullen de romaanse kerkjes van het Maasland in al hun eenvoud door tijdgenoten ervaren zijn als markante en zelfs imposante bouwwerken. Pas rond 1200 herontdekte men de kunst van het stenen bakken. Voordien was alleen natuursteen beschikbaar – vooral tufsteen uit de Eifel – maar de transportkosten daarvan waren hoog en daarom werd bijna alles opgetrokken van hout. Een stenen gebouw, zeker als het voorzien was van een toren, werd zo al gauw een opmerkelijk element in het landschap.

Het oudst is mogelijk de kerk van Sint-Jan de Doper in Neerlangel, in de elfde eeuw opgetrokken van tufsteen. Al in de late middeleeuwen heeft men de toren met baksteen verhoogd en ook het koor werd toen uitgebreid. In 1869 zijn schip en koor wegens bouwvalligheid gesloopt en vervangen door een neogotisch kerkje. Alleen de toren bleef daarbij behouden. Sinds de jongste restauratie is het elfde-eeuwse muurwerk van de toren, het oudste romaanse bouwwerk van Noord-Brabant, ook binnen in de kerk zichtbaar gemaakt.

Het nabijgelegen Sint-Michaelskerkje van Dennenburg is een bouwhistorisch mozaïekje. Het elfde-eeuwse tufstenen zaalkerkje kreeg in de dertiende eeuw gezelschap van een bakstenen toren, die omstreeks 1500 werd verhoogd. Mogelijk in dezelfde tijd is ook het schip vergroot en toen voorzien van grotere ramen. Bij de restauratie van 1958 zijn deze weer vervangen door de oorspronkelijke romaanse vensters, zij het alleen aan de noordkant. Het gotische koor, hoger dan het schip, dateert eveneens uit de vroege zestiende eeuw.

Het schip van het kerkje in Dieden dateert in de kern uit de twaalfde eeuw, dat van Velp bij Grave heeft mogelijk nog oudere muurfragmenten. De tufstenen toren van Neerloon werd in de veertiende eeuw verhoogd met baksteen. 

 

Bronnen

Van Leeuwen, W., De 100 mooiste kerken van Noord-Brabant, Zwolle, 2012.

Van Oudheusden, J., Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014.

Van Uytven, R. (red.), Geschiedenis van Brabant, van het hertogdom tot heden, Zwolle, 2004.

 

Dit artikel is een bewerking van een tekst uit J. van Oudheusden, Erfgoed van de Brabanders. Verleden met een toekomst, ‘s-Hertogenbosch, 2014.